History ya Machaba - Uitkyk no 3- Family Line by Radichaba Ramakomane Machaba (93 year Old) Ba kgaditsi ke bo mang? Ye ke kanagelo ye kopana ya gore le batlogolo ba tle ba tsebe gore ge re re bakgaditsi re tsebe gore ke bo mang bao ba ipitsago gore ke bona bakgaditsi. Bakgaditsi ke batau bao ba anago Tau ya godimo e lego Nong. Ga ba ikane ka tau ya leshoka. Ya bona ke ya lefaufaung, “Nong”. Ga re thome ka go tsebega ga batau. Bona thomile go bonala ba agile letsheng la Chrisie (lake Chrisie) leo le bego mollwaneng wa naga ya Swaziland ka thoko ya bodikekela. Goma mo Letsheng la Chrisie go khudugile ba ga Mphahlele, ba ga Mabitsela le ba Mmangoale, loa ya kgatleng (South West) ba dula felo mo go thwego Taung (Bray Ten) kgaufsi le mollwane wa Botswana. Go tloga mo Taung ba boela morago. Ba Mphahlele ba yo dula mo le lehono go bitswago ga Mphahlele. Ba Mabitsela bona ba leba Moletjie mo mo bontsi bja bona basa lego gona. Ge e le ba ga Mmangoale bona ba yo aga mogobeng wa Kgaditse o o lego gare ga Mphahlele le Masemola. Gona mo Kgaditse ke mo go hlolegilego ba ga Machaba. Ba Machaba be ba ga Mmangoale. Gona mo mogobeng go be go le sehlare se segolo sa moriti wo o bego o ka phutha batho ba makgolo a mararo. Ke sehlare seo se bitswago Monepenebe. Gona bjalo se omeletse go setse kota ya sona ye tshweu gona mo mogobeng. Re thoma go kwa ka mokgalabje yo mongwe wa ngaka, wa go soma ka bongaka bja gagwe gona mo moriting wa mohlare wa monepenepe. A re mmitse mokgalabje mmangoale. E be e le ngaka tia ye kgolo yeo e lego e kgona go lokisa bahlabani ka dihlare tsa gagwe mme ba boe ntweng ba fentse ba thophile mehlape ya dikgomo, basadi le bona ba ba tlisa mosate. Mosate e be e le ga Masemola. Ge bahlabani bao ba boile ntweng ba na le dikgomo basadi le bona ba tla re go fihla, gore yena mokgalabje mmangoale a kgethe dikgomo tsa iswa lesakeng la gagwe. A dira bjalo ke mabaka ka moka ge go boiwa ...... Dikgomo tseo di salago go a hlaotse tsa gagwe ya ba tseo di iswago ka mosate. Ka tsela yeo mokgalabje yo mmangoale a ba le mehlape ye mentsi-ntsi ya dikgomo e bile di feta tsa mosate wa Masemola ka bontsi. Taba ye ga ya kgahla ba ga Masemola, ba thoma go momoduma ba ngongorega gore mokgalabje yo ga a ye ntweng le mesoka ya gagwe ya dihlare ga re ye le yona go lwa le ditshaba tse dingwe ka fao ba kwana gore, mokgabje yo le setshaba sa gagwe ba fediswe ba bolawe, go thopye dikgomo. Fela mokgalabje yo mmangoale o be a na le balatedi ba gagwe ba ba ntsi. E le setshaba sa batho ba motse wa kgoparara gona mo mogabeng. E rile ge ba ga Masemola lo a kwane go tlo thopa dikgomo le go bolaya batho ka moka ba setshaba sa mmangoale, Tshebi ya dira ya ga Masemola ya tla go botsa mokgalabje gore la gagwe lehu le rerilwe le gore ba tlile go hlaselwa leng. Mokgalabje mmangoale ge a kwele a rera go tloga le setshaba sa gagwe e le basego. A botsa setshaba mongwe le mongwe a tope seo a ka se kgonago seo se ka se mo imelego leetong ge ba tshaba. Mme a re ge e le dikgomo le dikhuswane tse di phelago ga re tsee le se se tee sa tsona. A re lemoge ge, gore ke gona mo go thomegilego Machaba. Mokgalabje yo a tswa le setshaba sa gagwe e ye bosego a tshaba ya napa ya ba ba ga machaba. Le yena mokgalabje a napa a ba Machaba wa ngaka. Ge ba tloga kgaditsi ba tshaba mokgalabje o rile. Mahumo ka moka re a tlogela kgaditsi. A bontsha setshaba sa gagwe gore lehumo o tloga nalo e lego thebele (Moraba) ya ditaola, a napa a bitswa Machaba le moraba. Go tloga kgaditsi ba ga Machaba ba leba lebowa ba fihla thabeng e telele ba aga gona thabeng yeo go thwego lebola (Ribola) yona e bohlaba-tsatsi bja Giyane. Ke mo nageng yeo go dulago setshaba a sa matshane gane. Goma moo ba longwa ke menang ya ba tshela bolwetsi ba malaria mme gwa hwa batho ba bantsi. Ba ga Machaba ba khuduga lebola ba tla ba dula botlokwa kgaufsi le Joppa mo go lego ba ga meela. Ge ba le gona mo botlokwa magosi a tswetla (Venda) a kwa ka phoko ya bongaka bja mokgalabje Machaba. Mme ba tla ba mo kgapela gore a tle a ba thibele sefate mo ba tshwenyago ke mapono ge ba ba hlasela. Ba be ba kgona go tloga natala e le masole ka maote ba tlilego lwa le batswetla ba ba tseela mahumo a bona. Mokgalabje Machaba ge a ile gona tswetla a tsholla ditaola tsa gagwe a somisa dihlare tseo a bego a na le tsebo ya tsona mo lesakeng leo a bego a tseba gore mapono ge a tlile a tlo ratago robala ka gona ka lesakeng. Ka letstsi le lengwe ge le klaba batswetla ba humana mapono a tshwaregile ka mo lesakeng ba palewa ke go tswa mme ba ba bolaya. Ke ka moo batswetla ba ratilego bongaka bja mokgalabje Machaba ba mo fa madulo (naga) Lebowa fa joppa thabeng,mme felo fao gwa rhewa leina la itswene. Ge ba le gona moo Itswene gwa tla mabaru (Afrikaners) ba thopa bogolo bja dinaga tsa tswetla le itswene,mme batho ba moo ba thoma go shomela maburu. Ge ba Machaba ba sa le itswene ke mo go thomegilego kgosi ya bona yo go thwego Makgorometsa, ya ba yena kgosi kgosi ya mathomo ya setshaba sa Machaba. O ile a latelwa ke morwa wa gagwe mapela ya napa ya ba kgosi ya bobedi ya mafelo ya napa ya ba kgosi ya bobedi ya mafelo ka ge a sa ka a ba le ngwana wa mosimane. Ge maburu a thoma go tla mo nageng ye (Voortrekers) ba ile ba yo aga motsana wa bona Louistrichardt. Gona moo ge ba agile madulo ba aga le kereke ka mobu. Ya re letsatsi le lengwe ge moratho wa kgosi Mmapela e lego Charles Machaba a tswa le dikgomo go di disa. Ge a le gona kwa madisong a bona moago e le ntlo ya go agiwa ka mobu mme e hloka menyakwana (windows) ge se mosobana a manyenyane a go tsentsha moya ka mo moagong. Charles a kwa bath a ba opela a batamela mme a hlodumela ka ntlong ka lesobana go bona bao ba opelago. O be a sa tsebe gore go direga eng ka gore le kereke o be a sa e tsebe. Maburu a mmona masoga na a tswa a mo tshwara a mmetha ga bohloko. Ge e le mokgalabje Machaba wa ngaka yena maburu a rile go tseela batho dinaga tsa bona,ba tsea le itswene mo ba tserego yena mokgabje a iswa tshwane (Pretoria) ba tsea le moropa (kiba) ye kgolo ya setshaba ba e isa tshwane kiba yeo ya ba ba bofepelo bja dipere mme e rile ge e boya ya boya e senyegile. Ge e le mokgalabje yena ga se a ka a boela Itswene. O hwetse gona kua borwa. E rile ge ba ga machaba ba tloga kgaditsi, bangwe e lego ba ga mmangoale ba sala ga Mphahlele le gona kjale ba sa le gona. Ke ba kgaditsi. Ba agisane e le ba Masemola, ba Nchabeleng,ba ga Marishane le rena ba ga Machaba re ba kgaditsi mme ka moka re ana tau ya godimo, tau ya sefaufau. Le gona bjale re sa tsebana, gagolo ba ga Masemola ke bona metswali ya rena. Maburu a le a ma Afrikaner ba ile go tseela batho dinaga le madulo a bona thoma go ba tlaisa. Kgosi e be e hlola maatla go laola setshaba ka ba ka la ge setshaba se somela maburu. Ka lona lebaka leo masogana mangwe a setshaba a tswa go yo nyaka mesomo. Mme ba be ba ya mafelong a kgole-kgole ka maoto ka ge go be go se na le dinamelwa mme ba be ba fihlekapa. Yo mongwe wa masoga ao a ilego a tswa go nyaka mesoni o e bile mokgalabje Chales Machaba yena yola wa go ka a lethwa ke maburu a kereke ya moago wa mabu. Yena o ile a thwalwa Port Elizabeth ke moruti wa leisimane (English). A makatsiwa ke ge a swanelwa ke go dira Thapelo ya mantsiho wa le moruti yo a mo thwetsego. A thoma go kgahlwa le go rata gobala ga le go opela. Moruti yoo wa lekgowa a mo ruta a ba a mo segofiletsa boruti. Ye Charles a boa gae itswene a bowa a swene bebele le kopelo ya difela tsa Zion, le sethunya seo a ilego a lefsa ka sona mosomong wo a o somilego. Ge a fihla Itswene a isa sethunya go kgosi mmapela. Yena a sala le bebele (Bible) le kopelo. A kgopela go thoma mosomo wa go ruta setshaba lentsu la modimo. Kgosi ya gana nnako. Charles a fela a leka go rapela a khutile. Kgosi ya modisa gore thutonyana yeo ya puru e se ke ba ya rutiwa setshabeng sa gugwe ka lebaka le lengwe a re o yo rapela thabeng. A fihle a khuname a rapele. A re ge a fetsa a re: Amen, a hlophologa a hwetsa kgosi mmapela a eme pele ga gagwe mme a molaela gore a tloge nageng ya gagwe. Ke mo Charles a ilego a tloga a tlogela naga ya gabo ya itswene a ya botlokwa mo a ilego a amogelwa ke kgosi Machaba go ruta puku ya modimo. ke yena moruti Charles Machaba I papago Charles Machaba II wa mo Uitkyk number 3. Ge e le sechaba sa ga Machaba sa ga Machaba se phatlaletse ka bakala maburu. Bontsi ba ile ka tswetla. Bangwe ba ile moletsi, botlokwa, bokgatla le bontsi bja ditoropo mo Africa Borwa. Bontsi bja bao ba ilego tswetla ba khudugetse Indermark Gananwa ga Mmalebogo. Rena ba ga Machaba re na le dikgoro tseo e lego bana ba mokgalabje Machaba. Bana ba ba kgosi ba arogana ka dikgoro tse:- ke Rasebilo, Nkgaru, Rabokgobelo, Rasekgalela le tse dingwe. Ge e le rena ba a Machaba ba bo mongwadi wa kanegelo ye re ba kgoro ya Rasekgalela e lego yona kgoro ya bogosi bja Machaba. Ge re ka hlakana le yo mongwe a re ke yena Machaba re mmatsisa gore ke yena wa kgoro ye efe? Mme ge a sa tsebe ke gore ga se yena Machaba. Ge ba ga Machaba ba itheta ba re :- Kgaditsi wee e ; monepenepe wee e; Ke machaba le moraba mokwadile, Mosukhu o nyaka morodu. Ke moupo mokganya mmele mosetla mabu a Sebilo, masetla a itshelela ka nthethwana leselo, lena bao le rogago Baupo Sebilo le tlo tsea kae? Ke Machaba le moraba, ke mmasata la marumo Wa mo soma molato o fetoga molwelsi wa kobo, Wa mo soma ntwa a fofela godimo a itia Kati a thabile tau ye kgolo. Kgaditsi wee ee; Monepenepe,wee ee; Ke tseo le mosela wa seripa. Mongwadi ke:- Radichaba Ramakomane Machaba Uitkyk3.
Posted on: Fri, 08 Nov 2013 21:45:52 +0000
Trending Topics
Recently Viewed Topics
© 2015