Ongoongo a e Kaniva Tonga: KO E PUIPUITUA O E FAKATAU VAKA MEI HE - TopicsExpress



          

Ongoongo a e Kaniva Tonga: KO E PUIPUITUA O E FAKATAU VAKA MEI HE KAU MANILALA (A E MV NIUVAKAI HE LOLOTONGA NI!! Kuo fakae’a ‘e ha ‘imeili’a e Minisita Pa’anga ki mu’a, Lisiate ‘Akolo ‘a hono teke ke fakatau ‘a e MV St Theresa e ha taha ke tokoni ke totongi fakafoki e no ‘a kinaua ne ‘onaua ‘a e vakaa ki he’ena pangike ‘i Nu’u Sila ni. Na’e kole ‘e ‘Akolo kia Uele ko e talekita ia ‘o e EZY World Cargo ‘i ‘Aokalani ke totongi to mu’a (pay in advance) ha 10% ki he 15% kia kinautolu oku anautolu a e vaka (owner o e vaka) ‘a ia ko e Famili Manilala, ko ha konga ia ‘o ha totongi ‘e toki faka’osi ki he’ena pangikee. Na’e toe fakamahino ‘e he Minisitaa Paanga ki muaa, ‘e hoko hano fakatau ‘e Uele ‘a e vaka kuo 35 ta’u hono motu’a ko ha me’a ke malangalanga ai ‘ene (Uele) palani ke fakalakalaka’i ‘a e maketi hu koloa ki tu’apule’anga ma’a Vava’u. Na’e iku ‘o fakatau ‘a e MV St Theresa ia ‘e he kautaha ‘a e Pule’anga Tonga ko e Friendly Island Shipping Agency (FISA) ki he pa’anga ofi ‘i he TP$1.5 miliona pe pa’anga Nu’u Sila ‘e $950,000. Na’e toki toe fakahuafa ‘a e vaka ta’u 35 ni ‘e He’ene ‘Afio Taufa’ahau Tupou VI ‘aneafi ko e MV Niuvakai. Na’e tafunaki ‘e he fakatau ko ‘eni ‘a e mahamahalo mo e hu’uhu’u ‘i Tonga pea hu hake ai e tokolahi ki he Feisipuka ‘o talanga’i ai ‘a e ngaahi me’a ne nau hoha’a ki ai. Na’e pehe ‘e ‘Akolo ‘i he ene ‘imeili na’e alea ‘a e pule’anga mo e pangikee ke toloi ha ngaue ‘e fai ki he vaka koe’uhi he na’e tokoni ‘a e pule’anga ki ha ni’ihi ‘oku ngali te nau fakatau kau ai ‘a e FISA ke fakatau ‘a e vaka. Na’e malohi hono kouna ‘e Akolo ‘a Uele ke fakatau ‘a e vaka. Na’a ne tohi ‘o tala kia Uele kuo nau ‘osi talanoa ki he pangike Nu’u Sila ke toloi tatali ha ngaue ‘e fai ki he vaka he oku nau (pule’anga) tokoni’i ia (Uele) mo e ni’ihi kehe hange ko e FISA ke fakatau ‘a e vaka. Na’e toe pehe foki ‘e Akolo ‘e ‘ikai te ne toe lau ka ko ha ngaahi komeni lelei ‘e fai ‘e Uele ‘e tokoni ia ki hano ta’ofi ‘a e pangike ‘oku pangike ai ‘a e ongo Manilala mei ha’anau ngaue atu ke fa’ao (re-possess) e vaka. ‘E toe faingata’a ange ia ke toe ma’u e vaka he ‘e lava ke ‘ave ia ‘e he pangikee ki ha kau kasitomaa kehe ‘i he maketi fakatau vakaa, ko e lau ia ‘a Akolo. Na’e toe pehe ‘e Akolo na’e ‘oange ‘a e ‘aho 17 ‘o Tisema ki he ongo Manilala ke fakatau ‘a e vaka ke fakasi’isi’i hona mo’ua. Na’a ne fakaha kia Uele foki ke ne fakamahino ange ko e ha ‘ene lau kae lava ke nau (kau ai ‘a e pule’anga) feinga ke alea mo e FISA mo e ni’ihi kehe ‘oku ngali te nau ala fakatau ‘a e vaka. Na’e tala ‘e Akolo kia Uele ‘e hounga ki he ongo Manilala ha ki’i totongi to mu’a (pay in advance) ke tokoni ki hona tu’unga faingata’aia fakapa’anga. ‘Oku ‘uhinga ‘eni ka fai ‘e Uele ‘a e totongi to mu’a (pay in advance) ‘e ‘ikai toe fiema’u ia ke fai ha alea mo e FISA pe koha kau fie fakatau kehe hange ko e Kautaha Vaka ‘a ‘Eua. Na’e toe pehe ‘e ‘Akolo na’a ne fakakaukau ke kole ki he pule’anga ke tokoni ki he Kautaha Vaka ‘a ‘Eua kapau ‘e ‘ikai fie kau ‘a e FISA. Kataki ‘o ‘ai mai ke u ‘ilo pe ‘e lava ‘eni kae paasi ki he ongo Manilala ke fakakau ‘i he’ena alea mo ‘ena pangikee he feinga ke ta’ofi ‘a hono fakatau atu ‘o e vaka ki he kau fakatau kehee, ko e lau ia ‘a ‘Akolo. Na’e toe pehe ‘e he minisita ki mu’a kia Uele ‘oku fu’u tokanga ke ne ma’u ‘a e vaka ‘ikai koe’uhi pe ke pou’i ‘ene ngaue ‘ave uta mo e pisnisi fefakatau’aki ka ke tokoni kiate ia (Akolo), Viliami Latu mo Samiu Vaipulu ‘i he’enau uma taha ke fakalakalaka’i e maketi hu koloa ki tu’a ma’a Vava’u. Ko e taha ‘eni ‘a e me’a ‘oku nau fu’u fiema’u lahi pea ‘e faingofua ange ke nau ngaue mo Uele ‘i he FISA mo e kau tama ko ee. Na’e ‘ikai foki faka’ikai’i ‘e Uele ko e ‘imeili ko ‘eni kuo ma’u ‘e he Kaniva ko ‘ene ‘imeili, ka na’a ne pehe na’e ‘ikai ha’ane fakakaukau ‘e taha ke fakatau ‘a e vaka koe’uhi ko e me’a ne tala ange ki ai ‘e ‘Akolo kau ki he ongo Manilala. Pehe ‘e Uele ki he Kaniva na’e tokanga pe ia ‘o ka ne ‘i ai ha’ane fie fakatau ‘a e vaka koe sio ke tokoni ki he’ene pisinisi. Kane iku foki ‘o fakaha ‘e Uele kia ‘Akolo kuo ne ma’u ‘e ia ‘a e fale’i ke ‘oua te ne fakatau ‘a e vaka. Na’a ne pehe foki ‘oku ‘ataa pe ia ki ha toe alea ki he vaka okapau ‘e ‘oange ha mahu’inga ‘e ‘ikai toe laka hake ‘i he TOP$1 miliona, kaa na’a mo ia pe ‘oku kei ta’epau pe pe te ne fakatau. Na’e pehe foki ‘e Uele ko e taha e ‘uhinga ‘oku ‘ikai te ne fie fakatau ai ‘a e vaka he koene me’a ngaue hiki koniteinaa ko e toni pe ‘e 4.5 te ne lava, pea kapau tene fokotu’u ‘e ia ha me’ahiki toni ‘e 10 ‘e fu’u lahi fau ia fakatatau ki he mahu’inga ‘o e vakaa kuo ‘oange kiate ia. Ko e taha e me’a na’e ‘ikai fie fakatau ai ‘e Uele ‘a e vakaa fakatatau ki he’ene luau, ‘koe’uhi ‘e ma’u pe ha tupu kapau e fononga e vaka ‘o ‘ikai toe ‘ova ‘ene folau ‘i he ‘aho ‘e tolu. Ko hono fika’i ‘o e fakamole ki he ‘utu mo e fakamole fakangaue ki he lele ‘a e vakaa mo e utaa ‘e ma’u pe ha tupu, ka e ngata mai pe ‘i Fisi mo e ongo Ha’amoa hange ko Uvea mo Futuna pehe ki Niue. Ka ko e’uhinga tefito ‘ene fie fakatau ‘e ia ha vaka uta koloa ke lele he vaha’a ‘o Tonga mo Nu’u Sila pea ko e koto mole ‘a e MV Theresa ia ka lele he ko e si’i taha he lau ‘aho ko e ‘aho nima ki he ono ke lele he vaha’a ‘o e ongo fonua ni. Na’e pehe ‘e Vakautapola Vi ko e CEO ‘a e FISA ki he Kaniva na’e ‘ikai tali ‘e he FISA ia ‘a e fua hu ange ‘a e ongo Manilala ke nau fakatau ‘a e vaka. Na’a ne pehe foki na’a nau toki fakatau pe ‘a e St Theresa koe’uhi ko e mahu’inga ‘o e ngaahi vaka ne nau folau holo ‘i muli ‘o vakai’i ‘a honau mahu’ingaa ne to ‘olunga pea toe fakamole lahi ange hano ‘ohake ki Tonga kau ai ‘a e vaka ‘e taha ne nau a’u ki ai ‘i he ‘otu Kalipiane. Na’a nau sio leva ko e St Theresa kuo ne ‘osi ‘i Tonga pe pea ‘ikai ha toe fakamole ia ki hano ‘omai pea fe’unga pea mo ‘enau seniti. Na’e faka’ikai’i ‘e Vi ‘a e pehe ko ‘enau fakatau ‘a e vakaa koe’uhi ko e faingata’a’ia ‘a e ongo Manilala ‘i hono taa fakafoki ‘ena noo. Na’a ne pehe ko e vaka ko‘eni kuo toe fakahingoa ko e Niuvakai te ne fetuku ‘a e ngoue mo e ‘akau fua ‘a Tonga ki he ngaahi fonua kaunga’api. ‘I he taimi na’e fakaha ange ai na’e ‘ikai fie fakatau ‘e ha kautaha ‘i ‘Aokalani ‘a e vaka ni koe’uhi he te nau mole ‘i ha’ane lele ‘o ‘ikai toe si’i hifo ‘i he po ‘e tolu na’e pehe ‘e VI mo e FISA ne nau ‘osi tesi’i pea ‘oku ne poupoui’i ‘e ia ‘oku sai pe vaka ia. Na’e pehe ‘e ha mataotao ki he Kaniva ko e MV Niuvakai ‘a ia kuo ui ‘aki ‘eni ‘a e MV Theresa ‘e fe’unga ‘e ne folau ki Ha’amoa pe Fisi pea foki mai mo ha ‘aho ‘e 4 ki he 6. ‘Oku ‘ikai lava ‘e he MV Niuvakai ‘o hiki ‘a e ngaahi koniteina lalahi fute ‘e 20 pea ‘oku fehu’ia ai ‘e he tokolahi ‘a e pehe ‘e he FISA na’e fakatau ‘a e vaka ke ne fetuku ‘a e koloa langa ki Ha’apai a ia ne ta’anga ‘e he saikolone ne toki too. Oku fiema’u foki ‘e he kau Tonga ‘i ‘Aokalani ke ‘ave ‘enau ngaahi koniteina lalahi ki Tonga pea ke a’u hangatonu ai pe ki Ha’apai mo Vava’u hange ko e langa fo’ou ko ‘eni kuo faii, ka ‘e palopalema ia ‘i hono ‘ilo ‘oku ikai lava ‘e he vaka ia ko ‘eni ‘o fai ‘a e ngaue ko ia. Pehe ‘e Vi ko e me’a ‘e fai ko ‘enau fakahifo ‘o veteki ‘a e ngaahi uta koniteina lalahi ‘o fa’o ia ki he ngaahi koniteina iiki ange ‘o fetuku ai ki Ha’apai mo Vava’u. Na’a ne toe pehe foki ‘oku ikai ha me’a ngaue ia ‘i Ha’apai ke ne lava ‘o ngaue ki hono fakahifo ‘o e ngaahi koniteina fute ‘e 20. ‘I hano ‘eke koe ha e ‘uhinga e kau ‘a e pule’anga ‘i hono alea’i e pisinisi fakataautaha ‘a e ongo Manilala na’e pehe ‘e ‘Aholotu Palu ko e Sekelitali Le’ole’o ia ‘a e Kapineti ki he Kaniva ke fetu’utaki kia Siaosi Sovaleni ko e CEO ‘a e Potungaue Public Enterprise pe ko e minisita Fe’ao Vakata. Na’e ‘ikai toe ta mai ‘a Vakata hili ‘emau tuku atu ‘a e fekau ‘i he’ene sekelitali. Ko e ongo Manilala ko e kaungame’a fafale ia ‘o e tu’i kuo ungafonua (Siaosi V) lolotonga pe ‘ene kei Pilinisi kalauni pea pehe ki he’ene hoko ko e tu’i. Ko e tama lahi ‘a Sefo Manilala ‘oku lolotonga ‘i ai ‘ene keisi ‘oku fakatatali ‘i he fakamaau’anga ‘i hano faka’ilo ia ki he feinga ke hu fakapulipuli’i ki ‘uta ha koloa ‘ikai fou ‘i he potu ngaue kasitomi ‘i Uafu i he 2012. Ko e koloa ko ‘eni kau ai ‘a e me’akai ki ha fai’aho ‘a e foha ‘o Sefo na’e fakahifo pe ia ‘i he lotoo ki ha ‘iote ‘a e famili Manilala pe, ta’e fou ‘i Uafu ‘i he kasitomu, ‘o fetuku mai ki ‘uta kae pango kuo ‘osi tali atu e kau polisi ia mo e kasitomu ai ‘o puke kinautolu. Fakatatau ki he lao ‘a Tonga ‘e ala ngaue popula ha taha ki he fetuku fakafufu ha koloa ki he ta’u ‘e 10 pe tautea pa’anga ‘e 1 kilu pe ko hono hilifaki fakatouloua. Kae kehe na’e fakaanga’i lahi foki ‘a e tila fakatau vaka ia ko ‘eni ‘e he kau Tonga ‘i he Feisipuka ‘o pehe ‘e he ni’ihi pe ko e fakatau vaka pea ‘ikai ke nau poupou’i pe ‘a e kautaha vaka Uata. Na’e toe ta’aki hake ‘e ha ni’ihi foki heni ‘a e fekihiaki he 2004 ne kaunga tonu ki ai ‘a e vakapuna Fly Niu mo hono feinga’i ‘e he ongo Manilala kena pule’i ‘a e folau vakatahi ‘i he 2011. Pehe foki ‘e he ni’ihi ‘oku hanga ‘e he me’a ko ‘eni ‘o tuku hifo ‘a e Tu’ii, ‘i heene fakahuafa ‘a e vaka ‘aneafi tae tene afioi kanokato ‘a e puipuitu’a totonu ki he fakatau vaka ko ‘eni. Na’e fetu’utaki ‘a e Kaniva kia ‘Akolo pea ne ‘omi ‘ene tali ‘o pehe ‘oku mo’ua ‘i ha fakataha ka ‘e ‘omi ‘ene tali he efiafi ni. Ne pulusi ‘a e ongoongo ni ‘oku te’eki ma’u mai ‘ene tali. Te mau toe tuku atu pe ‘a e ngaahi fakamatala fakamuimui taha ‘e ma’u mai kau ai ha tali mai ‘a ‘Akolo.
Posted on: Fri, 07 Mar 2014 18:09:41 +0000

Trending Topics



Recently Viewed Topics




© 2015