ARAŞTIRMA VE İNCELEME YAZILARIM Halil Serdar BIYIKLI hsbdaday@outlook ------------------------------------------------------- DADAY MÜDAFAİ HUKUK CEMİYETİ VE HASAN RIZA BEY (1) 1919 yılında Millî Mücadeleyi cephe gerisinden destekleyen, malzeme ve moral bakımından takviye eden en önemli yörelerden biri de, Kastamonu yöresidir. Bölgede Kuvayı Milliye ruhunu canlandırmak ve cephe desteğini artırmak amacıyla yöre halkı bilinçlendirilmiş ve örgütlenmiştir. Kastamonu’da, Millî Mücadelenin sözcülüğünü yapmak, ülkenin istiklal ve bağımsızlık mücadelesini halka duyurmak amacı ile Açıksöz adlı bir gazete yayımlanmıştır. Millî Mücadele döneminin hemen başında teşkilatlanarak kuruluşunu tamamlayan Kastamonu Müdafaa-ı Hukuk Cemiyeti, Mustafa Kemal Paşa’ya tam destek vermiştir. Kastamonu vilayeti, Millî Mücadelenin mühimmat sevk ve idaresini yürütmüş, Doğu cephesinden, İstanbul’dan ve Rusya’dan getirilen malzemelerin cephelere taşınmasında ana güzergâh olmuş ve bu görevi en başarılı bir şekilde yerine getirmiştir. İnebolu iskelesinde başlayan bu mücadele, kağnı kollarının Kastamonu üzerinden Sakarya’ya kadar uzanan çok zor ve çetin şartlar altında zafere olan inanç ve fedakârlıklarını göstermektedir.(1) Kastamonu yöresinde yapılan cephe gerisi mücadeleler içerinde vilayetin merkezi kadar kazalarda da önemli faaliyetler yapılmıştır. Bu faaliyetler içerisinde İnebolu kazasının özel bir önemi vardır. Fedakârlıkların başlangıç noktası olan İnebolu, Türk istiklal mücadelesinde çok önemli bir yere sahiptir. Gerek cephelerin lojistik desteği ve gerekse Anadolu’ya girecek vatanseverlerin ilk giriş kapısı olan ve özellikle deniz ile karayı cepheye bağlayan en stratejik nokta olması bölgenin önemini daha da artırmaktadır. İnebolu’da kurulan askerî ve sivil teşkilatlar bağımsızlık mücadelesinde son derece önemli görevler üstlenmişler ve yöre halkının büyük fedakârlıkları ile tarihe mal olmuşlardır.(2) İnebolu’da, olası işgallere ve Rum çetelerine karşı ilk millî müfreze 14 Nisan 1919 tarihinde kurulmuş, bölgede yöresel direniş örgütlenmiştir.(3) Kastamonu ve havalisinde Millî Mücadelenin ilk günlerinden itibaren büyük bir hareketlilik yaşanmış ve işgale karşı teşkilatlanılmıştır. Bu kapsamda bölgede Kuva-yı Milliye ruhunu canlandırmak ve cephe desteğini artırmak amacı ile Miralay Osman Bey, Kastamonu Mevki Kumandanı görev ve yetkisi ile bölgeye tayin olmuştur.(4) Osman Bey 16 Eylül 1919 tarihinde Kastamonu’ya gelmiş, ancak şehrin girişinde 58’inci Alay Komutanı Mustafa Bey’in emirleri ile Kastamonu Merkez Komutanı Yüzbaşı Hamdi Bey tarafından gözaltına alınmış, ancak bir süre sonra serbest bırakılmıştır.(5) Osman Bey bölgeye hâkim olduktan sonra hükümet konağında halka hitap ederek başından geçen olayları anlatmış ve Kuva-yı Milliye’nin vatan savunmasındaki öneminden bahsetmiştir. Bu toplantıdan hemen sonra Kastamonu’da görev yapan makineli tüfek yüzbaşısı Şevket Bey ve etrafındaki güvenilir adamları Kuva-yı Milliye ile birleşme yolunda and içmişler ve Miralay Osman Bey Kastamonu’da bulunduğu süreçte ona tam destek vermişlerdir.(6) Kastamonu’da Kuva-yı Milliye’nin örgütlenmesi Vali vekili Ferid Recai Bey’in emirleri doğrultusunda başlamıştır. Bu doğrultuda 28 Eylül 1919 tarihinde Kastamonu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti kurularak faaliyetlerini hızlandırmıştır.(7) Cemiyetin ilk yönetim kurulunda görev alan şahıslar şunlardır. “Reis: Şeyh Ziya Efendi. Reis-i Sani: Eski milletvekili Şükrü Bey. Kâtip: İdare Meclisi başkâtipliğinden istifa eden Besim Bey. Aza: Hukuk reisi Yusuf Ziya Efendi. Aza: Ulemadan Hacı Muhiddin Efendi. Aza: Tavukçuzade Ahmet Efendi. Aza: Akdoğanlızade Ahmet Efendi. Aza: Operatör Ali Bey. Aza: Mulazım-ı evvel Şevket Bey. Aza: Jandarma mülazım-ı evvel-i Remzi Bey”.(8) Vali Cemal Bey, Müdafaa-ı Hukuk teşkilatının bölgenin en ücra köşelerine kadar tanıtılması ve yayılması için büyük gayret göstermiş ve Mıntıka Komutanı Osman Bey bu konuda 04.12.1919 tarihli telgrafı ile Şube Reislerine gerekli talimatları vermiş ve faaliyetleri hızlandırmıştır.(9) Millî Mücadelenin ilk günlerinden itibaren deniz yolu ile İstanbul’dan ve Rusya’dan İnebolu’ya getirilen askerî malzemeler süratle güvenlik açısından daha emniyetli olan iç bölgelere, oradan da Kastamonu yolu üzerinden cephelere sevk edilmiştir. O yılların ağır şartları altında yapılan bu nakliye işleri bir taraftan cihed-i askeriyece, diğer taraftan da oluşturulan komisyonlar vasıtası ile gerçekleştirilmiştir.(10) İnebolu’da başlayıp cephelere kadar uzanan ve bitmek tükenmek bilmeyen enerji ve kuvvet isteyen bu nakliye kolları Millî Mücadelenin can damarı olmuştur. Bu yol üzerinde geçit vermeyen ve sadece hayvan taşımacılığına elverişli bölümler vardır. Özellikle Kastamonu-İnebolu arası sadece hayvan taşımacılığı ile aşılmaktadır. Bu yolun en zor kısmı İnebolu’da İkiçay’dan Çatalçeşmeye kadarki, Topçuoğlu, Kayguncak, Küre-Ecevit yokuşları idi. Ayrıca Çankırı’nın Dömbelek mevkiide aşılması zor bir yerdi. Özellikle kış aylarında kar yağışının yoğun olduğu bölgede yollar sürekli kapanmakta ve açılması için Kastamonu Valiliği’nden özel ödenekler çıkartılmaktadır. Bu yüzden 1921 bütçesine bu yol için tahsisat konulmuş ve Nafıa Vekâleti bütçesi onaylandıktan sonra inşaat ve tamirata başlanmıştır.(11) Nakliye işlerinin daha düzenli bir şekilde yapılması için İnebolu-Kastamonu hattında 14’üncü fırkanın emrinde 3 Kasım 1920 tarihinde bir nakliye kolu oluşturulmuştur.(12) Bu nakliye kolunda çalıştırılacak yöre halkı, hayvanları ile birlikte askerlik şubesine gelerek kayıtlarını yaptırmışlardır. Manda, öküz, at, kısrak, merkep gibi taşıma işlerine yarayan hayvanlar damgalanmış ve gerektiğinde taşıma işlerine katılmışlardır. Damgasız hayvanlar ise müsadere (el koyabilmesi) edilmiştir.(13) Kastamonu ve İnebolu bölgesinde kurulan Nakliye Kolu için 14’ncü fırkanın İnebolu Şubesine verdiği emir şu şekildedir. “İnebolu Askerlik Şubesine; Kalem mıntıkasında teşkil edilecek olan nakliye koluna şubeniz dairesine üç araba isabet etmiştir. Arabaların üçü de çift atlı olması emir iktizasından ise de, bulunamadığı halde behemal (ne yapıp edip) biri atlı diğer ikisi dörder tekerlekli öküz arabası olabilir. Bu arabaları sevk ve idare edebilecek emsalleri silah altında ve firari olmayan birer arabacı tahtı silaha alınacaktır. Arabalar sağlam ve koşum takımları tekmil, hayvanları nallı olacaktır. Bu arabalar, tedarik-i vesait-i nakliye kanunu mucibince derç edilecek ve mümkün mertebe zenginlerden alınacaktır ve bir haftaya kadar kalem merkezinde hazır bulundurulacaktır. Millî Mücadele Yıllarında Daday’da Müdafaa-i Hukuk Hareketini başlatan, Daday Müdafai Hukuk Cemiyetini kuran ve başkanlığını yapan Hasan Rıza Beydir. (Bir sonraki sayıda devam edecek) Kaynak: 1.academia.edu/1098877/ Millî Mücadele Yıllarında Kastamonu’da Müdafaa-i Hukuk Hareketinin Doğuşu ve Bölgenin Kuvayi Milliye’ye Katılışı çttad, vııı/18-19, (2009/bahar-güz) Hüsnü Özlü 2. Hüsnü Özlü, “Millî Mücadele Yıllarında İnebolu’da Faaliyette Bulunan Cemiyet ve Teşkilatlar”, Askerî Tarih Araştırmaları Dergisi, Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları,Sayı 12, Ankara, 2008, s.86.5 Zeki Sarıhan, 3. Kurtuluş Savaşı Günlüğü I, (Açıklamalı Kronoloji), Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Tarih Kurumu Yayınları, XVI. Dizi, S.71, Ankara, 1993, s.204. 4. Ali Fuad Cebesoy, Millî Mücadele Hatıraları, İstanbul, 1953, s.193. 5. Açıksöz, 21 Eylül 1919, S.13 6. Hüsnü Açıksöz, İstiklal Harbinde Kastamonu, Kastamonu Vilayet Matbaası, Kastamonu, 1933, s.16. 7. Açıksöz, 27 Eylül 1919, S.14. 8. Açıksöz, 28 Eylül 1919, S.14. 9. Mustafa Eski, Mustafa Necati Bey’in Kastamonu’daki Çalışmaları, Ankara, 1990, s.16. 10. Kastamonu, 8 Kânunusani 1920, S.2382. 11. Açıksöz, 1 Şubat 1920, S.27.14 Mart 1921, S.131. 12. Peker,a.g.e., s.248. 13. Kastamonu, 22 Kânunuevvel 1920, S.2242. 14. 1985 Daday İlçe Yıllığı 15. Daday Kültür Sanat Turizm. Araştırma: Halil Serdar BIYIKLI (e-mail: hsbdaday@outlook)
Posted on: Sat, 10 Aug 2013 06:39:56 +0000
Trending Topics
Recently Viewed Topics
© 2015