Edebiyat, Alm. Literatur (f), Fr.Littérature (f), İng. Literature. Düşünce, duygu ve hayallerin sözlü veya yazılı olarak güzel ve tesirli biçimde anlatılması sanatı. Okuyana estetik bir tat vermek amacıyla yazılmış olan ya da böyle bir amacı olmasa bile, biçimsel özellikleriyle bu düzeye ulaşabilen bütün yazılı yapıtlar. Bu anlamıyla edebiyat görece yeni bir terimdir. Batıda 18. yüzyılda yaygınlaşmıştır. Geçmişte şiir, destan, tiyatro gibi türler genel olarak edebiyat başlığı altında değil, ayrı ayrı ele alınırdı. Türkiyede de edebiyat terimi bugünkü anlamına ancak 19. yüzyılın sonlarında kavuşmuştur. Divan edebiyatında şiir ve düzyazı (inşa), amaçlan ve kuralları farklı olan iki ayn sanat dalı olarak görülürdü. Edebiyatın kapsamı Edebiyat bir anlatım biçimidir. Düşünce ve duygulan güzel ve etkili bir biçimde anlatma sanatı olarak da tanımlanır. İnsan yaşantılarını anlatan her metin edebiyat yapıtı değildir. Konu tartışmalı olmakla birlikte, asıl amacı estetik tat vermek değil, bilgi vermek ya da inandırmak olan yapıtlar (teknik ve bilimsel kitaplar, gazete yazılan, reklam metinleri, propaganda yazıları vb) genellikle edebiyatın kapsamı dışında bırakılır. Bir metnin edebiyat yapıtı, sayılması için sanat değeri taşıması gerekir! Ama bu değeri tanımlamak kolay değildir. Edebi değeri olan bilimsel metinlere rastlanabildiği gibi, sanat katına yüksele-meyen şiirler de vardır. Bunlara şiir değil, manzume denir. Edebiyatın tanımı ve kapsamıyla ilgili tartışmalar, estetik kuramının alanına girer. İlk sistemli estetik felsefesinin kurucusu olan Kanta göre, bir metnin sanat sayılabilmesi için çıkar gözetmemesi, başka bir deyişle kendi dışında hiçbir amaç taşımaması gerekir. Bütün sanatlar gibi edebiyat da bu bakımdan oyuna benzetilebilir. Oyunun kendi dışında hiçbir amacı yoktur, yalnız zevk almak için oynanır ve biter. Bu yaklaşım, edebiyatı öteki insan eylemlerinden ayıran çok önemli bir noktayı vurgulamakla birlikte, iki yönden eleştiriye açıktır. Birincisi, fazlaca hazcı bir yaklaşımdır; edebiyat yapıtlannın içerdiği doğruluk boyutunu, aydınlanma yanını ihmal etmektedir. İkincisi, yeterince tarihsel değildir; geçmişte edebiyat dışı sayılan bazı metinlerin zamanla edebiyat kapsamı içine alındığını, bazılarınınsa edebi değer ve işlevini yitirdiğini göz önünde tutmamaktadır. Oysa bütün insan ürünleri gibi sanat da ölümlüdür. Edebi türlerin en edebi, en katışıksız, en yoğun olanı lirik şiirdir. Estetik haz vermenin ötesinde hiçbir amaç taşımaz. Ama bu estetik hazzın içinde derin, karmaşık ve dile getirilmesi güç bir insani gerçeklikle karşılaşmanın verdiği heyecan da vardır. Yoğunluk ve katışıksızlık açısından lirik şiiri destan, eleji, ağıt, mesnevi, dramatik şiir ve felsefi şiir gibi manzum türler izler. Bunlar genellikle firik şiirden daha uzun ve daha gevşek dokuludur. Roman, 18. yüzyılda gelişen ve 19. yüzyılda öne çıkan bir türdür. Kaynaklan açısından en zengin edebi biçim olduğu söylenebilir. Destan, masal, ortaçağ romansları, deneme ve felsefi metin gibi daha eski biçimlerin hepsi romanı beslemiştir. Ama günümüzde satışa çıkan romanlann büyük bölümü edebiyat yapıtı sayılmaz; estetik zevk vermek için değil, oyalamak ve eğlendirmek için yazılmışlardır. Seyahatname, gezi notları, anı, otobiyografi, günlük ve mektup gibi kişisel metinler, genellikle edebiyat ile belgeseli ayıran çizginin iki yanında yer alır. Üsluplarının yetkinliği ve içeriklerinin zenginliğiyle büyük edebiyat yapıtı katma yükselenler olduğu gibi, gazete yazısı ve anı defteri düzeyinde kalanlan da vardır. Birçok kişisel metin, edebi değerinden çok, yazan konusunda özel bilgiler vermesi yüzünden ilgi çeker. Öte yandan, kolay kolay hiçbir türe sokulamayan ve üslup kaygısı gözetilmeden yazıldığı halde okurlara estetik bir doyum sağlayan metinler de vardır; 20. yüzyıl edebiyatında dışavurumculuk, dadacılık ve gerçeküstücülük gibi akımlann ürünleri genellikle bu türdendir. Edebiyat akımları Anakreontizm Anlatımcılık (Ekspresyonizm) Dadaizm (Dada Hareketi ) Dandizm Doğaüstü Edebiyat-ı Cedide Egzistansiyalizm Entimist (İçtenci) Estetizm Fütürizm (Gelecekçilik) İmajizm Empresyonizm (İzlenimcilik ) Klasisizm (edebiyat) Kübizm Lirizm Milli Edebiyat Akımı Natüralizm Neo-Klasikçilik Neo-Realizm Parnasizm Parnasse Okulu Popülizm Postmodernizm ve Roman Realizm (Gerçekçilik) Romantizm Romantizm ve Gerçekçilik Simgecilik (Sembolizm) Sürrealizm (Gerçeküstücülük) Verismo Edebiyat terimleri Edebiyat Türleri Nazım Şiir Destan Ağıt Mesnevi Eleji Nesir Roman Öykü Masal Tiyatro Deneme Makale Biyografi Otobiyografi Eleştiri Anı Gezi yazısı Mizah Edebi destan Ayrıca bakınız Portal:Edebiyat Türk Edebiyatına toplu bakış Türk Edebiyatında Klasisizm Türk Edebiyatında Natüralizm Türk Edebiyatında Parnasizm Türk Edebiyatında Realizm Türk Edebiyatında Romantizm Türk Edebiyatında Sembolizm Türk Edebiyatı Tarihi İslamiyetten Önceki Türk Edebiyatı İslamiyetten Sonraki Türk Edebiyatı Osmanlı Türkçesi Edebiyatı Çağdaş Kıbrıs Türk Edebiyatı Çağdaş Kırım Türk Edebiyatı Azeri Türkçesi Edebiyatı Çağdaş Azeri Edebiyatı Çağatay Türkçesi Edebiyatı Çağdaş Kırgız Edebiyatı
Posted on: Thu, 14 Nov 2013 16:42:28 +0000