HER GUN BIR YAZI İşte 1922’ye kadar İzmir böyle tariflenir. Son kez Kadifekale’den İzmir’e bakalım ve zamanı aşalım: “Öğle sonrasının bu büyüleyici saatlerinde ufukta, altın sarısı açık mavi karışımı ilâhi bir ışık oyunu buhar olup yükseliyor ve sonra dağ geçitlerine iniyordu. Sonra yavaş yavaş ovalara, bayırlara vuran güneşin ışınları altında yeşillikler aydınlanıyor, ağaç yaprakları üzerinde altından tozlar uçuşuyordu. Yeşillikler içinden kiliselerin çan kuleleri ve minareler başlarını yalnızlık içinde göğe uzatıyordu. Uzakta, Gaziemir ve Sevdiköy taraflarında trenin, lapa lapa yukarılara savurduğu uzun dumanı görülüyordu. Daha beride, bağların, bahçelerin, sebze bahçeleri ve zeytinliklerin arasına sıkışmış coşkun bir yeşillik içinde Kokluca, elini uzatsan dokunacakmış gibi yakın görünüyordu (Bozdağ’ın eteği). Çınarları ve akan sularıyla Bornova, yüce çamlarıyla Kozayak ve onun yanında binlerce sevgiye bedel Buca. Aya Anna Deresi üstünde bir kıyıdan öbürüne su taşıyan iki katlı kemerler, bacaklarını açmış nehrin üzerinden atlıyor. Köprüden meyankökü ve afyon taşıyan develer geçiyordu bir yandan, öte yanda Kokaryalı’nın vapuru.”* 1919’larda sözü edilen büyük zeytinyağı fabrikası 1936’da iki tanedir. Pirina çıkarır, zeytinyağı üretir dev preslerle.Yağhaneler Semti, adını bu fabrikalardan alır. Bir dil üstünde, üç yol arasında üç büyük Rum evi vardır. Altında bir kahvehane. İkiye ayrılan yollardan biri Bozyaka’ya, diğeri Kızılçullu’ya gider. Evlerin ön bahçeleri çiçek bahçesidir, arka bahçeler birleşir ve tek büyük bir bahçe olur. İçinde tulumbası, ağılı, kümesi, kırmızı balıklı havuzu ve kuyusu olan bir bahçedir bu. Kocaman dut ağaçlarının kolları sarkar aşağılara. Erik, ve ayva ağaçları ve çiçeklerle bir cennet gibidir bu bahçe. Asmadan iri koruklar sarkar ve çocuklar tuzlayıp yerler korukları. Bahçe duvarlarında saksılar için ikinci bir set vardı, duvar içi boşluklarına da saksılar özel yerleştirilirdi. Bahçe duvarları her zaman bembeyaz badana edilirdi, ya da çivitli kireçle boyanırdı. O ferah beyazlık içinde pembe ortancalar ve kırmızı süs biberleri insanın içini yakardı. Yediveren asmayla karışmış yasemin ve sellukalar iri taneli siyah üzümlerin arasında. Selluka’nın bayıltan kokusu ve kulağa benzer mor kıvrımları oyun olur. Yaseminler, sellukalar toplanır ve tahta çöplere dizilir. Kadınlar başlarına takardı akşamüstleri bu kokulu güzellikleri ya da kocaman sahanlara su doldurur çiçekleri içine atarlar. İzmir Malta taşlarıyla döşelidir. Küçük, kare taşlar... Her yana yürünür veya atlı tramvaya binilir. Yağhaneler’den Fuar’a, İkiçeşmelik’ten Tilkilik ve Basmane’ye çıkılır ve Basmane kapısından Fuar’a girilir. Fuar başka bir dünyadır sanki. Renkli, gürültülü ve neşeli. İtalyan oyuncaklarda tepelerde uçulan, atlıkarıncada fırdönülen ve balonlarla gökyüzüne yükseldiğimiz bir düş ülkesi. Aynalarında güldüğümüz ve binemediğimiz oyuncaklara ağladığımız. Sucuklu tost yiyip ve turşu suyu içtiğimiz, çarpışan arabalar için yalvardığımız, dönme dolapla tepelere çıkarak yeşil ve güzel İzmir’i seyrettiğimiz fuar ayrıcalık idi. Yorulunca oturulan çay bahçelerinde semaverli çay içip, nargile fokurtularını sayardık. Garsonlar durmadan tömbeki ve ateş taşırlardı. Gazinolardan şarkı sesleri yükselir, sirke mutlaka gidilirdi. Küçücük Midilli atlarına biner, ön sıranın üstüne işeyen aslana gülerdik. Sirk bir cazibe alanıydı çocuklar için. Pervane gibi ona yapışıp kalırdık. Çıkışta uçar gibi olurduk. İzmir’de yaşamanın keyfini sürerdik. Sarıkışla’dan tramvaya binilir ve on beş kuruşa Göztepe’ye gidilir. Göztepe’de iki katlı, demir kapılı, demir kepenkli pencereleriyle evler 19. yüzyılı çağrıştırırdı. Önleri deniz, bahçeleri renk renk çiçek ve meyve ağacı. Erkek Sanat Okulu, Askeri Hastane’nin yanında. Kız Sanat Okulu’ysa mermer merdivenleriyle çok güzel bir binaydı, ne yazık ki yandı ve yerine çirkin bir beton dikildi. 195055’e kadar her şey çok güzeldir. Vapurda bir uygarlık, sokakta uygar insanlar. Hep temiz, pak ve kokular sürünmüş madamlar. İnciraltı vapurunda Yahudilerle güle oynaya birlikte yolculuk eder insanlar. Kocaman deniz kaplumbağaları kıyıya vurur bazan. Çin masallarından çıkıp gelmiş gibidir bu mahzun yaratıklar. Balçova’dan karayoluyla İnciraltı’na gidilirse iki sıralı söğüt ağaçlarıyla süslü yoldan girilir içeriye. Ağaçlıklı yolda süslü karaçolar da seyran edilir. Körüklü, renk renk zilleri olan iki atlı karaçolar... (Bu yol 1992’de yok edildi.) Açıkhava sinemaları ne çoktu; çekirdek yiyerek film seyredilen o güzelim beraberlikler. Mumcu’da Çiçek Sineması ve Mumcu Kahvesi önünden İkiçeşmelik ve Aşmalı Mescit Camiine varılır. Buralarda fakir Yahudilerle, çingeneler otururdu. Balçova ormanlar içinde, bademlikler ve çitlembik ağaçlarıyla süslü. Bahar piknikleri bademlerin altında yapılır ve yabani lale, nergis, papatya toplanır. Giritliler bahçeotu, çiporta, radika, filiz veya arapsaçı toplar. Dalga geçerler Giritlilerle, “Bahçene inek girsin de Giritli girmesin. Çünkü inek üstten yer, ot yine biter, Giritli dipten alır kurutur.” Dışarılarda gezip de avlanmadan dönülmez. Setter ve Braklar havlayarak önden koşarken çifteler yağlanır, harbiyi çifte namluya üç dört defa sokup çıkartırlar. Kayış ve fişeklikler parlatılır. Bir tutkudur av... Karaburun’a bıldırcın’a gidilir. Ardıç, arıkuşu, karatavuk, tarlakuşu, çalıkuşu, kuyruksallayan, ispinoz bol. Ardıcın pilavı mis olur. Küçücük tüylü bedenleri yolma işi çocuklara verilir, bir türlü o sıcak bedene eli gitmez insanın. Vurulan tavşanlar soğuk suya yatırılır, iyice kanı aksın diye. Sohbette avcılar eskiden Gümüldür Dağları’nda avladıkları dağ kaplanını, ayıları, tilkileri anlatırlar. Menemen Gölü’nde yaban ördeklerinin çokluğu konuşulur. Çulluk ise muteber kuştur. Komşulara hediye gider. Evde temizlenen av hayvanları kocaman taş mutfaklardaki kuzinelerde pişirilir. Teldolaplar, raflarda sıra sıra bakır sahanlar, dev küplere kurulmuş turşular, zeytin salamura ve domates. Tarhananın ıslak kokusu burnunu kırar insanın, tarhunotuyla. Kuruyunca tüm ev halkı birlikte ovalar. Herkesin eli kokar mis gibi. Zeytinyağı küpleri mutfağın bahçeye açılan kapısı yanındadır. Evin kileri reçel, kavun ve elma kokar. Her şey çuvallarla alınır. Testiler merdiven altında durur. Yazın karpuz kuyuya sarkıtılır soğusun diye. Kışın evin içinde bakır mangallarda pirina yanar. Üstünde kahve, altında beyaz örtülü kahve fincanları. Tahta eşikler, tabanlar fırçalanır sakızlar gibi. Eşiklere bembeyaz, nakışlı örtüler raptiyelenir. Pencerelerde dantel örtüler makaralı iner kalkar. Yazın kepenkler kapanınca bir serinlikten gözlenir sokaklar gizlice. Sedir, saman yastıklar, minderler, sıpanın üstüne konan tahtadan çakılmış sedir, hasseye dikilmiş danteller kolalı. Ateşli ütüyle yapılmış. Renk renk kanaviçeler sarar ortalığı. Çekmeceli kaydurba, ceviz ağacından üstü mermer. Pembe ayaklı abajurlar evin bembeyaz temizliği içinde elma çiçekleri gibidir. Kristal aynalı yatak odası, pirinç topuzlu karyola ve cibinliğin yeşil rengi. Yaz gelince Şirinyer Çayı’na yaz temizliğine gidilir. Yorganlar, kilimler, halılar yıkanırdı. Birkaç gün önceden dolmalar, köfteler yapılırdı. Arabayla, atla, eşeklerle gidilir çaya. Mayıs’ta aynı şenlik, Hıdır İlyas (Hıdrellez) için tekrarlanırdı. Oğlak çevrilir, çınarlara salıncaklar kurulurdu. Fındıklı pınar ilk aşkların başladığı mesire. Kızlar eteklerini sıvayıverir ve oğlanları baştan çıkarırlar işveleriyle. O gün için özel giysiler dikilir. Beş Mayıs’ta dileklerin birer maketi yapılır. Kocalar, evler, bebeler... Sabah gül yapraklarıyla bekletilmiş suyla yüz yıkanır. Türkler 1956’ya kadar yılbaşı kutlamazlardı genelde. Ama 1948’de elektrik gelince ilk ütü ve gramafon alınır, taş plaklardan Zeki Müren ve Müzeyyen Senar dinlenir. Arkasından Radyo Günleri dergileri genç kızların elinde. Katanalarıyla geçen askerlerin nal sesleri yankılanır parke taşlarda ve kızlar kıkırdaşır. Yaşlılar yaşlı gözlerle askerleri izler, anılar henüz tazedir. “İstakoz, karides burada!” “Midye var! Lüfer var! Kızılkanat, istiridye!” Mermer üstüne yatmış derya kuzuları; kırlangıç balıkları, trançalar, barbunya, çipura, karabalık, torpil, turna ve kayabalıkları kötülüğünü yitirmiş gözlerle bakarlar. Ve bakkallardan tulum peyniri, kaşkaval, tereyağı, turşu, sardalya ve ringa ezmesi, tarama kokuları gelir. Kalın yağlı kağıtta sardalya ezmesi, ya da asma yaprağına sarılmış uskumru. Palamuta kim bakar, çingene palamutu! Şarap, konyak, sepre ve sakız rakısı mezelerin yanında. Bir de bin bir çeşit zeytin “amma ille de çekişte”, Ayvalık yeşil zeytini. Kale’nin baklası, Buca’nın üzümü, Karabağlar’ın domatesi, sebzesi, Bornova’nın etli bamyası, Balçova’nın salatalığı gözünüzü kamaştırır. Taze otlar, rokalar, şevketibostanlar sarar ortalığı. Bahar demek rüzgâr demektir ve bunun anlamı uçurtma şenliğidir. “Sen hiç hayatında bütün bir şehrin gökyüzünde uçtuğunu gördün mü? Binlerce ipe bağlı olarak göğe yükseldiğini? Gökyüzü uçurtmadan görünmez olurdu. Uçurtmanın ipi kaim sicim olmalıdır yoksa kopar. Çıtalardan iskeletin üstü renkli kağıtlarla kaplanırdı. Babamın bu kirişleri nasıl bir keyifle çattığını ve uzun kuyruklu uçurtmalar yaptığını unutamam. Bir hesap işidir bu. Küpeleri bile olur uçurtmanın ve kırmızı yağlı kağıt gökyüzünde salınmaya başlar. Rüzgâra kaptırınca uçurtmayı, ip ellerinizi keser. Ağustosun ilk altı günü, bahur günleridir ve denize girmek uğursuzluktur. Boynuna çivi asan kendini avutarak denize girer. Çok eski bir gelenekten kalmadır bu inanç. DEVAMI VAR
Posted on: Fri, 15 Nov 2013 09:41:34 +0000
Trending Topics
Recently Viewed Topics
© 2015