Turklerin Lezgiler haqda meqalesi LEZGILER KIMDIR, KIMLERDIR, TARIHI, DINI, KÖKENI, TÜRK MÜ, HAKKINDA BILGI Lezgiler. Kafkasyada yaşayan müslüman bîr halk. Dağıstanın güneydoğusu ile Azerbaycanın kuzeydoğusunu içine alan kurak ve çıplak Samur havzasında yaşarlar. Kuzey ve kuzeybatıda Çeçenler, batı ve güneybatıda Gürcüler, güney ve doğuda Azerîlerle komşudurlar. Kafkasyanın en eski yerli halklarından olan Lezgilere Latin müellifleri Legea, Gürcüler Leki Lekzi, İranlılarla Araplar Lekz ve Ruslar Lezgin adını vermişlerdir. Bir Gürcü efsanesine göre Lezgilerle Kattveller (Gürcüler), Likos ve Kartlos adlı iki kardeşten türemişlerdir ve adları bu iki kardeşin adlarından gelmektedir. Belâzürînin Fütûhul-büİ-dûnında Lekz şehir, kale, halk ve ülke adı olarak geçerken Yâküt el-Hamevînin Mucemül-büidânında sadece Hazar denizi sahilindeki Derbend yakınlarında yaşayan halkın adı olarak verilmiştir. Ebül-Fidâ, Takvîmül-büldânda Lekz ve Lekzî dediği Lezgilerin iri cüsseli bir yapıya sahip bulunduklarını, kalabalık bir halk olduklarını ve ziraatı iyi bildiklerini söyler. Daha çok Dağıstan Özerk Cumhuriyetinde Ahtı, Dokuz-para, Kasımkent, Kurak, Magaramkent, Rutul ve Azerbaycanda Küba, Nuha, Semaha idarî birimlerinde toplanmış olan Lezgilerin 1979daki nüfusunun (382.611) % 49,3ü (188.804) Dağıstan Özerk Cumhuriyetinde, % 41,3ü (158.057) Azerbaycanda, geri kalanı da (% 7,4ü) Sovyetler Birliğinin diğer bölgelerinde yaşamaktaydı. 1998de 466.000 civarında olduğu tahmin edilen nüfusun büyük bir kısmı bugün Dağıstanda, % 40 kadarı da Azerbaycanda yaşamaktadır. Halkın çoğunluğu Sünnî, Dokuzpara bölgesinde oturanlar ise Şiîdir. Şehirleşme nisbetinin düşük olduğu Lezgilerin en önemli kültür ve ekonomi merkezleri Dağıstandaki Kurak şehridir. Nüfusun % 80 kadarı köylerde yaşamakta ve daha çok tarım ve hayvancılıkla ilgi lenmektedir. Yaz aylarında yüksek yaylalara çıkarak hayvancılıkla uğraşanlar kışın Baku, Semaha ve Küba gibi şehirlerde çalışırlar. Evlerde halı ve kilim dokumacılığı gelişmiştir. Lezgiler, Kafkas dillerinin Kuzeydoğu öbeğinde yer alan Çeçen -Lezgi kolundan Lezgiceyi konuşurlar. Arapça, Farsça, Türkçe ve Rusçanın etkisinde kalan Lezgice Kürî, Ahtı ve Küba olmak üzere başlıca üç diyalekti İçine alır. Küba diyalekti Azerbaycanın kuzeyinde, Ahtı ve Küri de Dağıstanın güneydoğusunda yaygındır. 1928 yılına kadar Arap, bu tarihten 1938e kadar Latin ve 1938den itibaren Kiril alfabesiyle yazılan Lezgice halen radyo ve televizyon yayınlarında, yazılı yayıncılıkta ve eğitim alanında kullanılmaktadır. Cesur, muharip ve genelde uzun ömürlü olmalarıyla tanınan Lezgilerin tarihi hakkında fazla bilgi yoktur. Yüzyıllardır aynı bölgede yerleşmiş oldukları ve tarih boyunca başka devletlerin otoritesi altına girmeden serbest halde yaşadıkları bilinmektedir. Hazar denizinin kuzeyinden Kafkasyanın güney taraflarına inmek isteyenlerle güneyden gelip kuzey bölgelerine çıkmak isteyenlerin geçecekleri bir bölgede bulunmaları Lezgileri devamlı surette çeşitli akınlarla karşı karşıya bırakmış, fakat onlar varlıklarını koruma başarısını gösterdikleri gibi bazı komşularını da aralarına alarak eritmişlerdir. VII ve VIII. yüzyıllarda müslüman Arap savaşçılarının bölgeye ulaşmalanyla İslâmla tanışan Lezgilerin bir kısmı o dönemde müslüman olmuş, halkın hepsinin müslüman olması ise ancak XV. yüzyılda Şirvan Şahı Halilin bölgeyi fethinden sonra gerçekleşmiştir. Bir ara Timurun işgalinde kalan bölgeyi Osmanlı hâkimiyetine sokan Özdemiroğlu Osman Paşa ile Lezgiler arasında 1578de bir antlaşma yapılmıştır. Buna göre Lezgiler Osmanlı padişahı adına hutbe okutacaklar, zaman zaman Kırımdan gelecek 30.000 Tatar askerinin topraklarından geçmesine izin verecekler ve Osmanlıların yanında savaşa katılacaklardı. Osmanlılar da şemhal adı verilen liderlerine dokunmayacak ve padişah ona iktidar alâmeti olan eşyayı gönderecekti. XVIII. yüzyıla kadar Azerbaycandaki Türk hanlıklarının etkisi altında kalan Lezgiler, 1775te merkezi Kurak olan bağımsız Küri Hanlığım kurdular. Ancak bu hanlık Lezgilerin yaşadığı toprakların sadece bir bölümünü içine aldığından birçokları siyasî otoritenin dışında serbest bir hayat sürdürdüler; bazıları ise Küba, Derbend ve Gazikumuk hanlıkları içinde bulunuyorlardı. Küri Hanlığı, XVIII. yüzyılın sonlarına doğru Rusyanın himayesine giren Gürcülere karşı tavır aldı ve Lezgiler, Osmanlı Devletinin destek ve teşvikleriyle 1784te Çıldıra kadar ilerleyip Tiflis hâkimi Iraklı Hana büyük zarar verdikten sonra Ermenistana akınlar yaptılar. Fakat Osmanlı Devletinin desteğini kesmek zorunda kalması üzerine bir yıl sonra ülke lerine döndüler. Küri Hanlığı 1812de Rusyanın himayesine girdi ve 1864te hanlık yönetimine son verilerek toprakları Rusya İmparatorluğuna bağlı bir idari bölge haline getirildi. ŞeyhŞâmilin Ruslara karşı yürüttüğü bağımsızlık mücadelesinde (1828-1859) önemli rol oynayan Lezgilerin XX. yüzyılda Sovyet idaresi altında fazla bir etkinlikleri olmadı. Bugün Azerbaycan ve Dağıstan cumhuriyetlerinde varlıklarını sürdüren Lezgiler, 1965ten beri birleşik ve otonom bir Lezgistanın kurulmasını istemektedirler. 1990da Dağıstan Lezgileri Sadval ve 1991de Azerbaycan Lezgileri Samur adlı hareketleri başlattılar. Önceleri silâhlı tedhiş yolu seçildiyse de yeterli halk desteği sağlanamadı ve Çeçenistan örneği de göz önünde tutularak 2000li yılların başından itibaren bağımsızlık isteğinden vazgeçilip daha çok kültürel ve sosyal haklar üzerinde yoğunlaşmaya gidildi. TDV İslâm Ansiklopedisi
Posted on: Tue, 19 Nov 2013 15:56:32 +0000
Trending Topics
Recently Viewed Topics
© 2015