ေဘာ္တြင္း၏ ေနာက္ခံသမိုင္းေၾကာင္း ေနာက္ခံသမိုင္းေၾကာင္း (၁၉၁၄-ခုႏွစ္မွ ၁၈၆၈-ခုႏွစ္) ေဘာ္တြင္းသတၱဳတြင္း၌ သတၱဳတူးေဖၚျခင္းကို ၁၄၁၂-ခုႏွစ္မွစ၍ တရုတ္လူမ်ဳိးမ်ား ဝင္ ေရာက္လုပ္ ကိုင္ခ့ဲ ၾကသည္။ တရုတ္တို႕သည္ ထိုေခတ္က ခဲသတၱဳရိုင္းမ်ားထဲမွ ေငြစင္ကိုသာ အဓိကထားထုတ္ယူ ႀကိဳခ်က္ ခ့ဲၾကသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ေဘာ္တြင္းေဒသ၏ သစ္ေတာ မ်ားျပဳန္း တီးကုန္ၿပီး ယခုအခါ ေတာင္ကတုန္းမ်ား အျဖစ္ သာ က်န္ရစ္ခ့ဲေလသည္။ ေငြစင္ကိုသာ ႀကိဳခ်က္ယူသြားသျဖင့္ ေဘာ္တြင္းေဒသ ပတ္ဝန္း က်င္အနီး တဝိုက္ တြင္ ယခုအခ်ိန္အထိ ခဲေခ်ာ္ေခ်း (Slag) ပံုမ်ားကိုေတြ႕ရိွရေလသည္။ မကၠလာရင္၊ ေကာ္ဂ်င္းဘေရာင္းစေသာ ဘူမိ ပညာရွင္မ်ား၏ မွတ္းတမ္းအရ ေရွးတရုတ္တို႔သည္ ၁၈၆၈-ခုႏွစ္တြင္ ေဘာ္တြင္းသတၱဳတြင္းမွ အၿပီးအပိုင္ စြန္႔ခြာသြားၾကသည္ဟုဆိုပါသည္။ ေနာက္ခံသမိုင္းေၾကာင္း (၁၈၆၈-ခုႏွစ္မွ ၁၉၀၆-ခုႏွစ္) တရုတ္တိုထြက္ခြာသြားေသာအခါတြင္ ေဘာ္တြင္းပတ္ဝန္းက်င္၌ ေနထိုင္လဆက္ရိွေသာ ကခ်င္လူမ်ဳိးမ်ား ေဘာ္တြင္း၏ ေတာင္ဘက္ယြန္းယြန္းမေဝးလွေသာ နမ့္ဆန္ေဒသမွ ပေလာင္ တိုင္ရင္းသားမ်ား ဝင္ေရာက္လုပ္ ကိုၾကဟန္တူသည္။ ထိုစဥ္ကပင္ တိုင္းရင္းသားတို႕သည္ ေငြထည္ယဥ္ေက်းမႈ ရိွခဲ့သည္မဟုတ္ေလာ။ တရုတ္တို႔ထြက္ခြာသြားၿပီးေနာက္ ျမန္မာျပည္သည္ မင္းတုန္းမင္ႏွင့္ သီေပါမင္းတို႔လက္ထက္ ေဘာ္တြင္း သတၱဳတြင္း၌ အလုပ္လုပ္ရန္တပ္မႀကီးမ်ား ပို႔လြတ္ေသာ္လည္း သတၱဳတူးေဖၚသည့္ ပညာရပ္တြင္ တတ္ကြ်မ္းမႈ နည္းပါးသျဖင့္ ျမန္မာတို႔သည္ ေဘာ္တြင္သတၱဳတြင္းမွ စြန္႔ခြာ ခ့ဲၾကသည္ဟု မကၠလာရင္၏ မွတ္တမ္း၌ ဆိုပါ သည္။ တရုတ္ျပည္မင္နန္းဆက္တြင္ နာမည္ႀကီးလွေသာ နန္းတြင္းသံုးေငြထည္ပစၥည္းမ်ားမွာ ေဘာ္ တြင္းသတၱဳတြင္းမွ ျဖစ္ေၾကာင္း မစၥတာဟားဘတ္ဟူးဘား၏မွတ္တမ္း၌ ဆိုပါသည္။ အဂၤလိပ္ တို႔က ေဘာ္တြင္းသတၱဳတြင္းမွ စိတ္ဝင္စားေသာအရာမွာ တရုတ္တို႔ေငြသတၱဳစင္ကို ႀကိဳခ်က္ ထုတ္ယူၿပီးေနာက္ အႀကြင္းအက်န္အျဖစ္ စြန္႔ပစ္ထားခဲ့ေသာခဲေခ်ာ္ေခ်း (Slag) အပံုႀကီး မ်ားပင္ျဖစ္ေလသည္။ ခဲေခ်ာ္ေခ်း (Slag) တို႔တြင္ ၄၅%မွ ၅၀%အထိခဲပါဝင္ၿပီး ၁၅%မွ ၁၆%အထိသြပ္ပါဝင္ၾကပါသည္။ အဂၤလိပ္တို႔သည္ ၁၉၀၃-ခုႏွစ္တြင္ Mr. Acmartin ဆိုသူၿဗိတိသွ်လူမ်ဳိးတစ္ဦးႏွင့္ Mr. ME Timber Slay ဆိုသူတို႔ တြဲဖက္၍ ျမန္မာျပည္ သတၱဳတိုးခ်ဲ႕ တူးေဖၚေရး ေအဂ်င္စီကိုဖြဲ႔စည္းေဆာင္ရြက္ခ့ဲၿပီး ဂ်ီ၊ အီး၊ အမ္၊ စီေခၚ မဟာအေရွ႕ဖ်ားသတၱဳတြင္းကုမၸဏီ၊ Great Eastan Mining Co, Ltd. ကိုတည္ေထာင္ကာ ထိုေခ်ာ္ပံုႀကီးကို တူးယူ၍ မႏၱေလးတြင္ တည္ထားေသာ သတၱဳခ်က္ဖို ေလးမ်ားႏွင့္ခဲသတၱဳထုတ္လုပ္ခဲ့သည္။ သို႔ေသာ္ ဂ်ီ၊ အီး၊ အမ္၊ စီ အေနျဖင့္ထုတ္လုပ္ေရးကိစၥကိုေကာင္းစြာ မလုပ္မီအေၾကာင္း အမ်ဳိးမ်ဳိးေၾကာင့္ အက်ဳိး မ်ားစြာမခံစားရဘဲ မိမိပိုင္ပစၥည္းမ်ားကို ၁၉၀၆-ခုႏွစ္တြင္ ဘားမားမိုင္း လီမိတတ္ (Burmar Mines Co, Ltd) သို႕ေရာင္းစားလိုက္ရသည္။ ေနာက္ခံသမိုင္းေၾကာင္း (၁၉၀၆-ခုႏွစ္မွ ၁၉၄၂-ခုႏွစ္) ဘားမားမိုင္းလီမိတတ္ (Burmar Mine Co, Ltd) ပိုင္ အစုရွယ္ရာတန္ဘိုးစုစုေပါင္း ၉၉% ကို ဘားမား ေကာ္ပိုေရးရွင္းလီမိတတ္ (လန္ဒန္) Burmar (Corporation Ltd. London) ကပိုင္ဆိုင္ေလသည္။ ဘားမားမိုင္းသည္ မန္းပဲြ-နမၼတူ-ေဘာ္တြင္း ၂-ေပအက်ယ္ မီးရထားလမ္းကို ၿပီးစီးေအာင္ေဖာက္သည္။ ေျမေအာက္စိုက္တြင္း ( Marmian Shaft ) ကိုလည္း ၁၉၀၉-ခုႏွစ္တြင္ ေဖာက္လုပ္သည္။ (မာမီယံဆိုေသာ အင္ဂ်င္နီယာက ေဆာက္ လုပ္ ခဲ့သျဖင့္ မာမီယံရွပ္ဟု အမည္တြင္ေလသည္။) ထိုစိုက္တြင္းမွ တစ္မိုင္ႏွင့္ ေျခာက္ဖာလုံ ေ၀းကြာေသာေနရာ၌ ` က်ားဥမင္ ` ( Tiger Tunnel ) ကို ေဖာက္လုပ္သည္။ [ ၁၉၀၅ ခုတြင္ ( Mr Herbert Hoover ) ေဖာက္လုပ္သည္။ ] မာမီယံ စိုက္တြင္းႏွင့္ က်ားဥမင္ကို ၁၉၁၄ ခုႏွစ္တြင္ ဆက္မိေလ သည္။ မစၥ တာဟားဘတ္ဟူးဘားသည္ ၁၉၀၅ ခုႏွစ္တြင္ မိုင္းခ်ဳပ္တာ၀န္ ထမ္းေဆာင္ၿပီး ယခုေဘာ္တြင္းႏွင့္ (၂)မိုင္ခန္႔ေ၀းသည့္ နမၼတူႏွင့္ ေဘာ္တြင္းၾကားရိွ ` က်ားစခန္း `ေနရာ၌ က်ားေျခရာေတြ႕ခဲ့သျဖင့္ Tiger Tunnel က်ားဥမင္ဟု အမည္ေပးခဲ့သည္။ ထိုအခ်ိန္တြင္ သတၱဳ႐ုိင္းသယ္ယူပို႔ေဆာင္ေရး စရိတ္ႀကီးမား လွသျဖင့္ ဘားမားမိုင္း သည္ ၁၉၁၂ ခုႏွစ္တြင္ သတၱဳက်ဳိခ်က္စက္႐ုံကို မႏၱေလးမွ ျဖဳတ္ယူၿပီး နမၼတူ(၃၂)မိုင္ ေဒသ၌ ေျပာင္းေရႊ႕တည္ေဆာက္ခဲ့ ေလသည္။ ဘားမားမိုင္းသည္ ၁၉၁၀ ခုႏွစ္တြင္ ခဲ၊ သြပ္၊ ေငြ၊ သတၱဳတူးေဖာ္ ေရးလုပ္ငန္း ကိုစတင္လုပ္ကိုင္ခဲ့သည္။ ၁၉၁၃ ခုႏွစ္တြင္ အရည္အေသြး ေကာင္းမြန္လွေသာ ပင္မ သတၱဳေၾကာႀကီး (Chinaman Lode)ကို ေတြ႕ရိွၿပီး ေျမေအာက္ သတၱဳတူးေဖာ္ေရး လုပ္ငန္းကို လုပ္ကိုင္ခဲ့ သည္။ မေရွးမေႏွာင္းမွာပင္ နမၼတူ၌ သတၱဳ႐ိုင္း သန္႔စင္စက္႐ုံႏွင့္ က်ဳိခ်က္ဖိုႀကီးမ်ား ကိုတည္ေဆာက္ ၿပီးစီးေနၿပီျဖစ္ပါသည္။ ဒုတိယကမၻာစစ္ စတင္ျဖစ္ပြားသည့္အခ်ိန္ထိ နမၼတူေဘာ္တြင္း၌ သတၱဳတူးေဖာ္ေရးလုပ္ ငန္းမ်ား အ႐ိွန္အဟုန္ ေကာင္းစြာျဖင့္ လုပ္ကိုင္လ်က္ ရိွသည္။ အျမင့္ဆုံး သတၱဳ႐ိုင္း ထုတ္လုပ္ မႈမွာ တစ္ႏွစ္လွ်င္ တန္ခ်ိန္ (၅၀၀၀၀၀)ေက်ာ္ရိွၿပီး ပုံမွန္အားျဖင့္ တန္ခ်ိန္ (၃၅၀၀၀၀) ႏွင့္(၁၀၀၀၀၀) အၾကားတြင္ရိွပါသည္။ ၁၉၄၂ ခုႏွစ္ အဂၤလိပ္တို႔ဆုတ္ခြာ သြားခ်ိန္အထိ စုစုေပါင္းထုတ္လုပ္မႈ တန္ခ်ိန္မွာကိုးသန္းနီးပါး၊ အရည္အေသြးမွာ ခဲသတၱဳ (၂၁%)ျဖစ္ၿပီး သြပ္ႏွင့္ေငြပါ၀င္မႈလည္း အလြန္ေကာင္းမြန္လွသည္။ သူတို႔၏ မူလခန္႔မွန္းေျခ သတၱဳသိုက္ ပမာဏ၏ (၈၂%)ကို ထုတ္လုပ္ၿပီးစီး ခဲ့သည္။ ေဘာ္တြင္းေနာက္ခံသမိုင္းေၾကာင္း (2) ေနာက္ခံသမိုင္းေၾကာင္း (၁၉၄၂-ခုႏွစ္ မွ ၁၉၄၅-ခုႏွစ္) ၁၉၄၂ ခုႏွစ္၊ ဧၿပီလ(၂၄)ရက္တြင္ အဂၤလိပ္တို႔နမၼတူေဘာ္တြင္းမွ အိႏိၵယျပည္သို႔ တစ္ေယာက္ မက်န္ ေအာင္ ျမင္စြာ ဆုတ္သြားခဲ့ၿပီး။ ထိုစဥ္က နမၼတူရိွအေထြေထြမန္ေနဂ်ာက ဂ်ပန္တို႔၀င္ ေရာက္ သတၱဳမထုတ္ႏိုင္ရန္ အဓိ က အခ်က္အခ်ာက်ေသာ အစိတ္အပိုင္းမ်ားအား ဖ်က္ဆီးရန္ ေဘာ္တြင္းမိုင္းခ်ဳပ္ တာ၀န္ထမ္းေဆာင္ေနေသာ ၾသစေၾတးလ်ႏိုင္ငံသား မစၥတာ အက္စ္ပီကို အမိန္႔ေပးခဲ့သည္ဟု ဆိုပါသည္။ သို႔ေသာ္ စစ္ၿပီးလွ်င္ ဤ သတၱဳတြင္းကို ျပန္လည္ အသက္ သြင္းရမည္ဟု အက္စ္ပီက ယုံၾကည္ သျဖင့္ အထက္ကေပးေသာ အမိန္႔ကို မနာခံဘဲေျမပုံမ်ား၊ မွတ္တမ္းမ်ား သယ္ယူကာ အိႏိၵယသို႔ေျပးေလသည္။ သို႔ေသာ္ေဘာ္တြင္းသတၱဳတြင္း ႀကီးကို ေတာ့ဖ်က္ဆီး မသြားခဲ့ေပ။ ၁၉၄၂ ခုႏွစ္၊ ေမလ(၁)ရက္ေန႔တြင္ ဂ်ပန္တို႔ နမၼတူကို ၀င္ေရာက္ သိမ္းပိုက္ၾကေလသည္။ ဂ်ပန္တို႔သည္ သတၱဳတူးေဖာ္ေရးလုပ္ငန္းကို လ်င္ ျမန္စြာစတင္ႏိုင္ရန္ ႀကိဳပမ္းၾကသည္။ နမၼတူ ၀န္းက်င္ရြာမ်ားမွ ခိုေအာင္း ေနေသာတ႐ုတ္ႏွင့္ ေဂၚရခါးမ်ား၊ ေဘာ္တြင္း၀န္းက်င္ရိွ ကခ်င္ တိုင္းရင္း သားမ်ားကို ေခၽြးတပ္ဆဲြ၍ သတၱဳတူးေဖာ္ေရးအလုပ္ကို လုပ္ေစခဲ့သည္ဟု ဆိုပါ သည္။ ဂ်ပန္တို႔သည္ မန္ဆန္ ေရက်ရိွ ေရအားလွ်ပ္စစ္ဓာတ္အားေပး စက္႐ုံကို ျပန္လည္ေစခဲ့သည္။ နမၼတူ (၃၂)မိုင္ေဒသရိွ သတၱဳ႐ိုင္းစက္႐ုံႀကီး ကိုလည္းလည္ပတ္၍ သန္႔စင္ၿပီး ခဲ-သြပ္၊ ေငြေရာရာ သတၱဳ႐ိုင္းအမႈန္႔မ်ား ကိုမီးရထားျဖင့္ အဆင့္ဆင့္သယ္ေဆာင္၍ ဂ်ပန္ျပည္သို႔ ပို႔ခဲ့ေလသည္။ ၁၉၄၄ခုႏွစ္၊ ေအာက္တိုဘာလ ဂ်ပန္တို႔၏ ေနာက္ပိုင္းမွ သယ္ယူ ပို႔ေဆာင္ေရးလမ္း ေၾကာင္းမ်ား ျပတ္ကုန္ သည္။ သတၱဳထုတ္လုပ္ေရးလုပ္ငန္း မ်ားကို ရပ္ဆိုင္းလိုက္ၾကသည္။ သို႔ေသာ္ ဂ်ပန္တို႔သည္ ေဘာ္တြင္း သတၱဳ ႐ိုင္း မ်ားကုန္ၿပီ၊ တူးစရာမက်န္ေတာ့။ ရွမ္းျပည္ နယ္ေတာင္ပိုင္းတြင္ သတၱဳတြင္း သစ္ႀကီးတစ္ခု ေတြ႕ထား သည္ဟူ၍ သတင္းျဖန္႔ကာ ေဘာ္တြင္းအလုပ္သမား မ်ားကို မွ်ားေခၚသြားေသးသည္။ ဂ်ပန္တို႔သည္ နမၼတူ-ေဘာ္တြင္းမွ စက္ပစၥည္းအစိတ္အပိုင္းမ်ားကို ဖ်က္ဆီးျခင္း၊ ျဖဳတ္ယူ သယ္ေဆာင္ သြားျခင္းမျပဳႏိုင္ခဲ့ေပ။ အေမရိကန္ေလတပ္၏ ဗုံး ဒဏ္ေၾကာင့္ နမၼတူ(၃၂)မိုင္ စက္႐ုံႀကီးမွာ ပ်က္စီးသြား ေလသည္။ ေနာက္ခံသမိုင္းေၾကာင္း (၁၉၄၅-ခုႏွစ္မွ ၁၉၅၁-ခုႏွစ္) ဂ်ပန္တို႔သည္ ေဘာ္တြင္းကို(၃)ႏွစ္လုပ္ကိုင္ၿပီးေနာက္ ၁၉၄၅ ခုႏွစ္၊ မတ္လ မဟာမိတ္တပ္ မ်ားသည္ နမၼတူ ေဘာ္တြင္းေဒသကို သိမ္းပိုက္လိုက္ ေလသည္။ စစ္ၿပီးေနာက္ ဘားမားေကာ္ ပိုေရးရွင္းသည္ ၁၉၄၅ ခုႏွစ္မွ ၁၉၅၁-ခုႏွစ္အထိ ေဘာ္တြင္းသတၱဳတူးေဖၚေရးကို ဆက္လက္ လုပ္ကိုင္ခဲ့ပါသည္။ ဘားမားေကာ္ပိုေရးရွင္း (၁၉၅၁-ခုႏွစ္မွ ၁၉၆၅-ခုႏွစ္) ေဘာ္တြင္းမိုင္းသည္ ၁၉၀၃ ခုႏွစ္ေလာက္မွစ၍ ၁၉၅၁ ခုႏွစ္မတိုင္မီ အခ်ိန္ထိ ႏိုင္ငံျခားသား ၿဗိတိသွ်ပိုင္ ဘား မားေကာ္ပိုေရးရွင္းလီမိတက္ ျဖစ္ပါသည္။ ၁၉၅၁-ခုႏွစ္တြင္ ျမန္မာအစိုးရက ဘားမား ေကာ္ပိုေရးရွင္း လီမိ တက္တြင္ ေငြက်ပ္ (၅၀)ရာခိုင္ႏႈန္း အစုရွယ္ယာပါ၀င္၍ ဘားမား ေကာ္ပိုေရးရွင္း လီမိတက္(၁၉၅၁) အမည္ျဖင့္ ဖက္စပ္ကုမၸဏီတည္ေထာင္ခဲ့ပါသည္။ သို႔ရာ တြင္ (၅၁- ၅၂)မွသာ ဖက္စပ္ကုမၸဏီလီမိတက္ကို အ ေကာင္အထည္ေဖာ္ႏိုင္ခဲ့ပါသည္။ ဘားမားေကာ္ပိုေရးရွင္းလက္ထက္ ၁၉၆၁ မွ ၁၉၆၉ ခုႏွစ္အတြင္း သတၱဳ႐ိုင္းတစ္ႏွစ္လွ်င္ သတၱဳ႐ိုင္း အနည္းဆုံး တန္ခ်ိန္ ၁၅၄၀၆၃ (၁၉၆၁-၆၂)၊ အမ်ားဆုံးတန္ခ်ိန္ ၂၀၄၀၇၀ (၁၉၆၂-၆၃) တူးေဖာ္ႏိုင္ခဲ့ပါသည္။ ျပည္သူ႔ေဘာ္တြင္းလုပ္ငန္း ( ၁၉၆၅-ခုႏွစ္ မွ ၁၉၇၀-ခုႏွစ္ ) (၁၈-၁-၆၅)ေန႔တြင္ ဘားမားေကာ္ပိုေရးရွင္လီမိတက္ကို ျပည္သူပိုင္ျပဳလုပ္၍ ျပည္သူ႔ ေဘာ္တြင္းလုပ္ငန္းဟု အမည္ေျပာင္းခဲ့ပါသည္။ ျပည္သူ႔ေဘာ္တြင္းလုပ္ငန္း လက္ထက္ ၁၉၆၅-၁၉၇၀ ခုႏွစ္အတြင္း တစ္ႏွစ္လွ်င္ သတၱဳ႐ိုင္း အနည္းဆုံးတန္ခ်ိန္ (၁၅၀၈၅၀) (၁၉၆၆-၆၇)၊ အမ်ားဆုံးတန္ခ်ိန္ ၁၆၄၈၈၉ (၁၉၆၅-၆၆) တူးေဖာ္ႏိုင္ခဲ့ပါသည္။ ျမန္မာ့ေဘာ္တြင္းေကာ္ပိုေရးရွင္ (၁၉၇၀-ခုႏွစ္ မွ ၁၉၇၆-ခုႏွစ္ ) (၂-၃-၇၀)ေန႔တြင္ ျပည္သူ႔ေဘာ္တြင္းလုပ္ငန္းအမည္မွ ျမန္မာ့ေဘာ္တြင္းေကာ္ပိုေရးရွင္းဟု အမည္ေျပာင္းလဲ ခဲ့ပါသည္။ ျမန္မာ့ေဘာ္တြင္းေကာ္ပိုေရးရွင္းလက္ထက္ ၁၉၇၀-ခုႏွစ္ မွ ၁၉၇၆-ခုႏွစ္အတြင္း၌ တစ္ႏွစ္လွ်င္ သတၱဳရိုင္းအနည္းဆံုးတန္ခ်ိန္ ၆၁၂၃၀ (၁၉၇၃-၇၄)၊ အမ်ားဆံုး တန္ခ်ိန္ ၁၇၀၁၈၀ (၁၉၇၂-၇၃) တူး ေဖၚႏိုင္ခဲ့ ပါသည္။ အမွတ္(၁) သတၱဳတူးေဖၚေရးေကာ္ပိုေရးရွင္း (၁၉၇၆-ခုႏွစ္ မွ ၁၉၈၉-ခုႏွစ္) (၁-၄-၇၆) ရက္ေန႔တြင္ ျမန္မာ့ေဘာ္တြင္းေကာ္ပိုေရးရွင္း အမွတ္(၁)သတၱဳတူးေဖၚထုတ္ လုပ္ေရးေကာ္ပိုေရးရွင္း အျဖစ္ေျပာင္းလဲျပင္ဆင္သတ္မွတ္ခဲ့ပါသည္။ အမွတ္(၁)သတၱဳတူး ေဖၚထုတ္လုပ္ေရးေကာ္ပိုေရးရွင္း လက္ ထက္ (၁၉၇၆ မွ ၁၉၈၉) ခုႏွစ္အတြင္း၌ တစ္ႏွစ္ လွ်င္သတၱဳရိုင္း အနည္ဆံုးတန္ခ်ိန္ ၈၃၃၅၂ (၁၉၇၆ မွ ၇၇)၊ အမ်ားဆံုးတန္ခ်ိန္ ၂၉၂၆၁၂ (၁၉၈၆-၈၇) တူးေဖၚႏိုင္ခဲ့ပါသည္။ အမွတ္(၁) သတၱဳတြင္းလုပ္ငန္း (၁၉၈၉-ခုႏွစ္ မွ ၂၀၀၉-ခုႏွစ္) (၁-၄-၈၉) ရက္ေန႔တြင္ အမွတ္(၁) သတၱဳတူးေဖၚထုတ္လုပ္ေရးေကာ္ပိုေရးရွင္း အမည္မွ အမွတ္(၁) သတၱဳတြင္း လုပ္ငန္းအမည္ျဖင့္ ေျပာင္းလဲျပင္ဆင္သတ္မွတ္ကာ (၂၀၀၉)ခုႏွစ္ အထိ နမၼတူ-ေဘာ္တြင္း သတၱဳတြင္း လုပ္ငန္းကို ဆက္လက္လုပ္ကိုင္ခဲ့ပါသည္။ အမွတ္(၁) သတၱဳတြင္းလုပ္ငန္းလက္ထက္ ၁၉၈၉-ခုႏွစ္မွ ၁၉၉၉-ခုႏွစ္ မတ္လအထိ တစ္ႏွစ္ လွ်င္သတၱဳရိုင္း အနည္းဆံုးတန္ခ်ိန္ ၁၁၂၅၀၈ (၁၉၉၅-၉၆) အမ်ားဆံုးတန္ခ်ိန္ ၁၆၁၅၈၅ (၁၉၉၇-၉၈) တူးေဖာ္ႏိုင္ခဲ့ပါသည္။ ေျမေပၚဟင္းလင္းပြင့္ (Open Pit) သတၱဳတူးေဖၚေရး ေျမေပၚဟင္းလင္းပြင့္ (Open Pit) သတၱဳတူးေဖၚေရး ေဘာ္တြင္းသတၱဳတြင္း၌ ယခင္ကေျမေအာက္သတၱဳရိုင္းမ်ားကိုသာ တူးေဖၚႏိုင္ခဲ့ပါသည္။ ယခုအခါေျမေပၚ ဟင္းလင္းပြင့္ သတၱဳတူးေဖၚေရးကို (Open Pit) စတင္ေဆာင္ရြက္ေနေပၿပီ။ ေဘာ္တြင္းသတၱဳတြင္း ၏ သတၱဳသိုက္ပမာဏ (၁၀.၃) သန္းခန္႔ရိွေသာ အေပၚယံသတၱဳေၾကာမွ အရည္အေသြးအားျဖင့္ ၄.၁% ပါဝင္ေသာ သတၱဳရိုင္း တေန႔လွ်င္ တန္(၅၀၀)ကို ေျမေပၚ ဟင္းလင္းပြင့္ သတၱဳထုတ္လုပ္နည္းျဖင့္ထုတ္လုပ္ေနေပၿပီ။ ေဘာ္တြင္းသန္႔စင္စက္ရံု ေရွးယခင္က ေဘာ္တြင္းမွေျမေအာက္သတၱဳရိုင္းမ်ား ကိုနံပါတ္ (၆) Level မွ ေမာ္ေတာ္ ေခၚေျမေအာက္သံုး ဓာတ္ရထားျဖင့္ သယ္ထုတ္၍က်ားစခန္း၌ သိုေလွာင္ထားၿပီး မီးရထားမ်ား ျဖင့္ သယ္ေဆာင္ကာနမၼတူစက္ရံု၌ သတၱဳရိုင္းမ်ားကို ႀကိတ္ခြဲသန္႔စဥ္ႏိုင္ပါသည္။ ထို႔ေနာက္မွ ခဲစင္၊ ေငြစင္၊ သြပ္္သတၱဳမႈန္႕၊ ခေနာက္စိမ္းခဲစင္၊ ေၾကးနီ မ်ားရရိွေအာင္ ႀကိဳခ်က္ရသည္။ ယခုအခါ သတၱဳရိုင္းႀကိတ္ခြဲသန္႔စင္ႏိုင္ရန္အတြက္ ေဘာ္တြင္း သန္႔စင္ စက္ရံု ကို တည္ ေဆာက္ ၿပီးေနၿပီ။ ေျမေပၚဟင္းလင္းပြင့္မ်တင္ပို႔ေသာ သတၱဳရိုင္း တေန႔လွ်င္ တန္(၅၀၀)ကို ေဘာ္တြင္း သတၱဳရိုင္းသန္႔စင္စက္ရံုမွာ ႀကိတ္ခြဲသန္႔စင္ႏို္င္ရန္ ၁၉၈၀-၈၁-ခုႏ်စ္မွစ၍ ယေန႔အခ်ိန္အထိ လည္ ပတ္ေနၿပီျဖစ္ပါသည္။ ေဘာ္တြင္းသတၱဳတြင္းသည္ ၁၅-ရာစုမွသည္ ယေန႔အခ်ိန္ထိသတၱဳရိုင္းမ်ားကို တူးေဖၚေန ဆဲျဖစ္ပါသည္။ ေဘာ္တြင္းမိုင္း ကို ႏိုင္ငံျခားသားမ်ားလည္း လုပ္သြားခဲ့သည္။ ယခုအခါ ႏိုင္ငံေတာ္ပိုင္အျဖစ္ ျမန္မာတိုင္းရင္း သားမ်ားကိုတိုင္ လုပ္ကိုေနဆဲပင္။ ဘားမားေကာ္ပိုေရးရွင္း (၁၉၅၁-ခုႏွစ္)လက္ထက္မွ ယခု (၁၉၉၉-ခုႏွစ္မတ္လ) အထိ သတၱဳရိုင္း အမ်ားဆံုးထုတ္လုပ္မႈ တန္ခ်ိန္မွာ ၂၉၂၆၁၂ (၁၉၈၆-၈၇) ျဖစ္သည္။ ႏွစ္စဥ္ လ်ာ ထားခ်က္မ်ား ျပည့္မီသလို မျပည့္မီခဲ့သည္လဲရိွခဲ့ေပသည္။ ခဲ၊ သြပ္္ အရည္အေသြးလည္း အတက္အက်ရိွခဲ့ပါသည္ ေဘာ္တြင္းမိုင္းသည္ ကမၻာေပၚ၌လူသိထင္ရွားေသာ သတၱဳတြင္း ႀကီးလည္း ျဖစ္ပါသည္။ ေဘာ္တြင္းမိုင္းမွ သယံဇာတျဖစ္သည့္ ခဲ၊ သြပ္္၊ ေငြမ်ားကို ထုတ္လုပ္ ေနဆဲျဖစ္ပါသည္။ ယခုအခါ တိုင္ျပည္၏ ဘဏၰာကို ျဖည့္စြမ္းႏိုင္ရန္အတြက္ ေဘာ္တြင္းမိုင္းမွ သတၱဳမ်ားကို ေစ်းကြက္စီးပြားေရးစနစ္ႏွင့္ ေလွ်ာ္ညီစြာ ႏိုင္ငံေတာ္အေနျဖင့္ ပံ့ပိုးေပးသကဲ့သို ဝန္ႀကီးဌာနအေျဖင့္လည္း ဆတက္ထမ္းပိုး စြမ္းစြမ္းတမန္ ႀကိဳးပမ္းအားထုတ္ ေဆာင္ရြက္ သြားေနၿပီျဖစ္ ပါေၾကာင္း တင္ျပလိုက္ရပါသည္။ မီွျငမ္း၊ သတၱဳတြင္းႏွစ္လည္မဂၢဇင္း (၂၀၀၀-ခုႏွစ္) ေဘာ္တြင္းမိုင္းအေၾကာင္း တေစ့တေစာင္း (နႏၵာထက္ခိုင္) ေဘာ္တြင္း၏ ေနာက္ခံသမိုင္းေၾကာင္း ေနာက္ခံသမိုင္းေၾကာင္း (၁၉၁၄-ခုႏွစ္မွ ၁၈၆၈-ခုႏွစ္) ေဘာ္တြင္းသတၱဳတြင္း၌ သတၱဳတူးေဖၚျခင္းကို ၁၄၁၂-ခုႏွစ္မွစ၍ တရုတ္လူမ်ဳိးမ်ား ဝင္ ေရာက္လုပ္ ကိုင္ခ့ဲ ၾကသည္။ တရုတ္တို႕သည္ ထိုေခတ္က ခဲသတၱဳရိုင္းမ်ားထဲမွ ေငြစင္ကိုသာ အဓိကထားထုတ္ယူ ႀကိဳခ်က္ ခ့ဲၾကသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ေဘာ္တြင္းေဒသ၏ သစ္ေတာ မ်ားျပဳန္း တီးကုန္ၿပီး ယခုအခါ ေတာင္ကတုန္းမ်ား အျဖစ္ သာ က်န္ရစ္ခ့ဲေလသည္။ ေငြစင္ကိုသာ ႀကိဳခ်က္ယူသြားသျဖင့္ ေဘာ္တြင္းေဒသ ပတ္ဝန္း က်င္အနီး တဝိုက္ တြင္ ယခုအခ်ိန္အထိ ခဲေခ်ာ္ေခ်း (Slag) ပံုမ်ားကိုေတြ႕ရိွရေလသည္။ မကၠလာရင္၊ ေကာ္ဂ်င္းဘေရာင္းစေသာ ဘူမိ ပညာရွင္မ်ား၏ မွတ္းတမ္းအရ ေရွးတရုတ္တို႔သည္ ၁၈၆၈-ခုႏွစ္တြင္ ေဘာ္တြင္းသတၱဳတြင္းမွ အၿပီးအပိုင္ စြန္႔ခြာသြားၾကသည္ဟုဆိုပါသည္။ ေနာက္ခံသမိုင္းေၾကာင္း (၁၈၆၈-ခုႏွစ္မွ ၁၉၀၆-ခုႏွစ္) တရုတ္တိုထြက္ခြာသြားေသာအခါတြင္ ေဘာ္တြင္းပတ္ဝန္းက်င္၌ ေနထိုင္လဆက္ရိွေသာ ကခ်င္လူမ်ဳိးမ်ား ေဘာ္တြင္း၏ ေတာင္ဘက္ယြန္းယြန္းမေဝးလွေသာ နမ့္ဆန္ေဒသမွ ပေလာင္ တိုင္ရင္းသားမ်ား ဝင္ေရာက္လုပ္ ကိုၾကဟန္တူသည္။ ထိုစဥ္ကပင္ တိုင္းရင္းသားတို႕သည္ ေငြထည္ယဥ္ေက်းမႈ ရိွခဲ့သည္မဟုတ္ေလာ။ တရုတ္တို႔ထြက္ခြာသြားၿပီးေနာက္ ျမန္မာျပည္သည္ မင္းတုန္းမင္ႏွင့္ သီေပါမင္းတို႔လက္ထက္ ေဘာ္တြင္း သတၱဳတြင္း၌ အလုပ္လုပ္ရန္တပ္မႀကီးမ်ား ပို႔လြတ္ေသာ္လည္း သတၱဳတူးေဖၚသည့္ ပညာရပ္တြင္ တတ္ကြ်မ္းမႈ နည္းပါးသျဖင့္ ျမန္မာတို႔သည္ ေဘာ္တြင္သတၱဳတြင္းမွ စြန္႔ခြာ ခ့ဲၾကသည္ဟု မကၠလာရင္၏ မွတ္တမ္း၌ ဆိုပါ သည္။ တရုတ္ျပည္မင္နန္းဆက္တြင္ နာမည္ႀကီးလွေသာ နန္းတြင္းသံုးေငြထည္ပစၥည္းမ်ားမွာ ေဘာ္ တြင္းသတၱဳတြင္းမွ ျဖစ္ေၾကာင္း မစၥတာဟားဘတ္ဟူးဘား၏မွတ္တမ္း၌ ဆိုပါသည္။ အဂၤလိပ္ တို႔က ေဘာ္တြင္းသတၱဳတြင္းမွ စိတ္ဝင္စားေသာအရာမွာ တရုတ္တို႔ေငြသတၱဳစင္ကို ႀကိဳခ်က္ ထုတ္ယူၿပီးေနာက္ အႀကြင္းအက်န္အျဖစ္ စြန္႔ပစ္ထားခဲ့ေသာခဲေခ်ာ္ေခ်း (Slag) အပံုႀကီး မ်ားပင္ျဖစ္ေလသည္။ ခဲေခ်ာ္ေခ်း (Slag) တို႔တြင္ ၄၅%မွ ၅၀%အထိခဲပါဝင္ၿပီး ၁၅%မွ ၁၆%အထိသြပ္ပါဝင္ၾကပါသည္။ အဂၤလိပ္တို႔သည္ ၁၉၀၃-ခုႏွစ္တြင္ Mr. Acmartin ဆိုသူၿဗိတိသွ်လူမ်ဳိးတစ္ဦးႏွင့္ Mr. ME Timber Slay ဆိုသူတို႔ တြဲဖက္၍ ျမန္မာျပည္ သတၱဳတိုးခ်ဲ႕ တူးေဖၚေရး ေအဂ်င္စီကိုဖြဲ႔စည္းေဆာင္ရြက္ခ့ဲၿပီး ဂ်ီ၊ အီး၊ အမ္၊ စီေခၚ မဟာအေရွ႕ဖ်ားသတၱဳတြင္းကုမၸဏီ၊ Great Eastan Mining Co, Ltd. ကိုတည္ေထာင္ကာ ထိုေခ်ာ္ပံုႀကီးကို တူးယူ၍ မႏၱေလးတြင္ တည္ထားေသာ သတၱဳခ်က္ဖို ေလးမ်ားႏွင့္ခဲသတၱဳထုတ္လုပ္ခဲ့သည္။ သို႔ေသာ္ ဂ်ီ၊ အီး၊ အမ္၊ စီ အေနျဖင့္ထုတ္လုပ္ေရးကိစၥကိုေကာင္းစြာ မလုပ္မီအေၾကာင္း အမ်ဳိးမ်ဳိးေၾကာင့္ အက်ဳိး မ်ားစြာမခံစားရဘဲ မိမိပိုင္ပစၥည္းမ်ားကို ၁၉၀၆-ခုႏွစ္တြင္ ဘားမားမိုင္း လီမိတတ္ (Burmar Mines Co, Ltd) သို႕ေရာင္းစားလိုက္ရသည္။ ေနာက္ခံသမိုင္းေၾကာင္း (၁၉၀၆-ခုႏွစ္မွ ၁၉၄၂-ခုႏွစ္) ဘားမားမိုင္းလီမိတတ္ (Burmar Mine Co, Ltd) ပိုင္ အစုရွယ္ရာတန္ဘိုးစုစုေပါင္း ၉၉% ကို ဘားမား ေကာ္ပိုေရးရွင္းလီမိတတ္ (လန္ဒန္) Burmar (Corporation Ltd. London) ကပိုင္ဆိုင္ေလသည္။ ဘားမားမိုင္းသည္ မန္းပဲြ-နမၼတူ-ေဘာ္တြင္း ၂-ေပအက်ယ္ မီးရထားလမ္းကို ၿပီးစီးေအာင္ေဖာက္သည္။ ေျမေအာက္စိုက္တြင္း ( Marmian Shaft ) ကိုလည္း ၁၉၀၉-ခုႏွစ္တြင္ ေဖာက္လုပ္သည္။ (မာမီယံဆိုေသာ အင္ဂ်င္နီယာက ေဆာက္ လုပ္ ခဲ့သျဖင့္ မာမီယံရွပ္ဟု အမည္တြင္ေလသည္။) ထိုစိုက္တြင္းမွ တစ္မိုင္ႏွင့္ ေျခာက္ဖာလုံ ေ၀းကြာေသာေနရာ၌ ` က်ားဥမင္ ` ( Tiger Tunnel ) ကို ေဖာက္လုပ္သည္။ [ ၁၉၀၅ ခုတြင္ ( Mr Herbert Hoover ) ေဖာက္လုပ္သည္။ ] မာမီယံ စိုက္တြင္းႏွင့္ က်ားဥမင္ကို ၁၉၁၄ ခုႏွစ္တြင္ ဆက္မိေလ သည္။ မစၥ တာဟားဘတ္ဟူးဘားသည္ ၁၉၀၅ ခုႏွစ္တြင္ မိုင္းခ်ဳပ္တာ၀န္ ထမ္းေဆာင္ၿပီး ယခုေဘာ္တြင္းႏွင့္ (၂)မိုင္ခန္႔ေ၀းသည့္ နမၼတူႏွင့္ ေဘာ္တြင္းၾကားရိွ ` က်ားစခန္း `ေနရာ၌ က်ားေျခရာေတြ႕ခဲ့သျဖင့္ Tiger Tunnel က်ားဥမင္ဟု အမည္ေပးခဲ့သည္။ ထိုအခ်ိန္တြင္ သတၱဳ႐ုိင္းသယ္ယူပို႔ေဆာင္ေရး စရိတ္ႀကီးမား လွသျဖင့္ ဘားမားမိုင္း သည္ ၁၉၁၂ ခုႏွစ္တြင္ သတၱဳက်ဳိခ်က္စက္႐ုံကို မႏၱေလးမွ ျဖဳတ္ယူၿပီး နမၼတူ(၃၂)မိုင္ ေဒသ၌ ေျပာင္းေရႊ႕တည္ေဆာက္ခဲ့ ေလသည္။ ဘားမားမိုင္းသည္ ၁၉၁၀ ခုႏွစ္တြင္ ခဲ၊ သြပ္၊ ေငြ၊ သတၱဳတူးေဖာ္ ေရးလုပ္ငန္း ကိုစတင္လုပ္ကိုင္ခဲ့သည္။ ၁၉၁၃ ခုႏွစ္တြင္ အရည္အေသြး ေကာင္းမြန္လွေသာ ပင္မ သတၱဳေၾကာႀကီး (Chinaman Lode)ကို ေတြ႕ရိွၿပီး ေျမေအာက္ သတၱဳတူးေဖာ္ေရး လုပ္ငန္းကို လုပ္ကိုင္ခဲ့ သည္။ မေရွးမေႏွာင္းမွာပင္ နမၼတူ၌ သတၱဳ႐ိုင္း သန္႔စင္စက္႐ုံႏွင့္ က်ဳိခ်က္ဖိုႀကီးမ်ား ကိုတည္ေဆာက္ ၿပီးစီးေနၿပီျဖစ္ပါသည္။ ဒုတိယကမၻာစစ္ စတင္ျဖစ္ပြားသည့္အခ်ိန္ထိ နမၼတူေဘာ္တြင္း၌ သတၱဳတူးေဖာ္ေရးလုပ္ ငန္းမ်ား အ႐ိွန္အဟုန္ ေကာင္းစြာျဖင့္ လုပ္ကိုင္လ်က္ ရိွသည္။ အျမင့္ဆုံး သတၱဳ႐ိုင္း ထုတ္လုပ္ မႈမွာ တစ္ႏွစ္လွ်င္ တန္ခ်ိန္ (၅၀၀၀၀၀)ေက်ာ္ရိွၿပီး ပုံမွန္အားျဖင့္ တန္ခ်ိန္ (၃၅၀၀၀၀) ႏွင့္(၁၀၀၀၀၀) အၾကားတြင္ရိွပါသည္။ ၁၉၄၂ ခုႏွစ္ အဂၤလိပ္တို႔ဆုတ္ခြာ သြားခ်ိန္အထိ စုစုေပါင္းထုတ္လုပ္မႈ တန္ခ်ိန္မွာကိုးသန္းနီးပါး၊ အရည္အေသြးမွာ ခဲသတၱဳ (၂၁%)ျဖစ္ၿပီး သြပ္ႏွင့္ေငြပါ၀င္မႈလည္း အလြန္ေကာင္းမြန္လွသည္။ သူတို႔၏ မူလခန္႔မွန္းေျခ သတၱဳသိုက္ ပမာဏ၏ (၈၂%)ကို ထုတ္လုပ္ၿပီးစီး ခဲ့သည္။ ေဘာ္တြင္းေနာက္ခံသမိုင္းေၾကာင္း (2) ေနာက္ခံသမိုင္းေၾကာင္း (၁၉၄၂-ခုႏွစ္ မွ ၁၉၄၅-ခုႏွစ္) ၁၉၄၂ ခုႏွစ္၊ ဧၿပီလ(၂၄)ရက္တြင္ အဂၤလိပ္တို႔နမၼတူေဘာ္တြင္းမွ အိႏိၵယျပည္သို႔ တစ္ေယာက္ မက်န္ ေအာင္ ျမင္စြာ ဆုတ္သြားခဲ့ၿပီး။ ထိုစဥ္က နမၼတူရိွအေထြေထြမန္ေနဂ်ာက ဂ်ပန္တို႔၀င္ ေရာက္ သတၱဳမထုတ္ႏိုင္ရန္ အဓိ က အခ်က္အခ်ာက်ေသာ အစိတ္အပိုင္းမ်ားအား ဖ်က္ဆီးရန္ ေဘာ္တြင္းမိုင္းခ်ဳပ္ တာ၀န္ထမ္းေဆာင္ေနေသာ ၾသစေၾတးလ်ႏိုင္ငံသား မစၥတာ အက္စ္ပီကို အမိန္႔ေပးခဲ့သည္ဟု ဆိုပါသည္။ သို႔ေသာ္ စစ္ၿပီးလွ်င္ ဤ သတၱဳတြင္းကို ျပန္လည္ အသက္ သြင္းရမည္ဟု အက္စ္ပီက ယုံၾကည္ သျဖင့္ အထက္ကေပးေသာ အမိန္႔ကို မနာခံဘဲေျမပုံမ်ား၊ မွတ္တမ္းမ်ား သယ္ယူကာ အိႏိၵယသို႔ေျပးေလသည္။ သို႔ေသာ္ေဘာ္တြင္းသတၱဳတြင္း ႀကီးကို ေတာ့ဖ်က္ဆီး မသြားခဲ့ေပ။ ၁၉၄၂ ခုႏွစ္၊ ေမလ(၁)ရက္ေန႔တြင္ ဂ်ပန္တို႔ နမၼတူကို ၀င္ေရာက္ သိမ္းပိုက္ၾကေလသည္။ ဂ်ပန္တို႔သည္ သတၱဳတူးေဖာ္ေရးလုပ္ငန္းကို လ်င္ ျမန္စြာစတင္ႏိုင္ရန္ ႀကိဳပမ္းၾကသည္။ နမၼတူ ၀န္းက်င္ရြာမ်ားမွ ခိုေအာင္း ေနေသာတ႐ုတ္ႏွင့္ ေဂၚရခါးမ်ား၊ ေဘာ္တြင္း၀န္းက်င္ရိွ ကခ်င္ တိုင္းရင္း သားမ်ားကို ေခၽြးတပ္ဆဲြ၍ သတၱဳတူးေဖာ္ေရးအလုပ္ကို လုပ္ေစခဲ့သည္ဟု ဆိုပါ သည္။ ဂ်ပန္တို႔သည္ မန္ဆန္ ေရက်ရိွ ေရအားလွ်ပ္စစ္ဓာတ္အားေပး စက္႐ုံကို ျပန္လည္ေစခဲ့သည္။ နမၼတူ (၃၂)မိုင္ေဒသရိွ သတၱဳ႐ိုင္းစက္႐ုံႀကီး ကိုလည္းလည္ပတ္၍ သန္႔စင္ၿပီး ခဲ-သြပ္၊ ေငြေရာရာ သတၱဳ႐ိုင္းအမႈန္႔မ်ား ကိုမီးရထားျဖင့္ အဆင့္ဆင့္သယ္ေဆာင္၍ ဂ်ပန္ျပည္သို႔ ပို႔ခဲ့ေလသည္။ ၁၉၄၄ခုႏွစ္၊ ေအာက္တိုဘာလ ဂ်ပန္တို႔၏ ေနာက္ပိုင္းမွ သယ္ယူ ပို႔ေဆာင္ေရးလမ္း ေၾကာင္းမ်ား ျပတ္ကုန္ သည္။ သတၱဳထုတ္လုပ္ေရးလုပ္ငန္း မ်ားကို ရပ္ဆိုင္းလိုက္ၾကသည္။ သို႔ေသာ္ ဂ်ပန္တို႔သည္ ေဘာ္တြင္း သတၱဳ ႐ိုင္း မ်ားကုန္ၿပီ၊ တူးစရာမက်န္ေတာ့။ ရွမ္းျပည္ နယ္ေတာင္ပိုင္းတြင္ သတၱဳတြင္း သစ္ႀကီးတစ္ခု ေတြ႕ထား သည္ဟူ၍ သတင္းျဖန္႔ကာ ေဘာ္တြင္းအလုပ္သမား မ်ားကို မွ်ားေခၚသြားေသးသည္။ ဂ်ပန္တို႔သည္ နမၼတူ-ေဘာ္တြင္းမွ စက္ပစၥည္းအစိတ္အပိုင္းမ်ားကို ဖ်က္ဆီးျခင္း၊ ျဖဳတ္ယူ သယ္ေဆာင္ သြားျခင္းမျပဳႏိုင္ခဲ့ေပ။ အေမရိကန္ေလတပ္၏ ဗုံး ဒဏ္ေၾကာင့္ နမၼတူ(၃၂)မိုင္ စက္႐ုံႀကီးမွာ ပ်က္စီးသြား ေလသည္။ ေနာက္ခံသမိုင္းေၾကာင္း (၁၉၄၅-ခုႏွစ္မွ ၁၉၅၁-ခုႏွစ္) ဂ်ပန္တို႔သည္ ေဘာ္တြင္းကို(၃)ႏွစ္လုပ္ကိုင္ၿပီးေနာက္ ၁၉၄၅ ခုႏွစ္၊ မတ္လ မဟာမိတ္တပ္ မ်ားသည္ နမၼတူ ေဘာ္တြင္းေဒသကို သိမ္းပိုက္လိုက္ ေလသည္။ စစ္ၿပီးေနာက္ ဘားမားေကာ္ ပိုေရးရွင္းသည္ ၁၉၄၅ ခုႏွစ္မွ ၁၉၅၁-ခုႏွစ္အထိ ေဘာ္တြင္းသတၱဳတူးေဖၚေရးကို ဆက္လက္ လုပ္ကိုင္ခဲ့ပါသည္။ ဘားမားေကာ္ပိုေရးရွင္း (၁၉၅၁-ခုႏွစ္မွ ၁၉၆၅-ခုႏွစ္) ေဘာ္တြင္းမိုင္းသည္ ၁၉၀၃ ခုႏွစ္ေလာက္မွစ၍ ၁၉၅၁ ခုႏွစ္မတိုင္မီ အခ်ိန္ထိ ႏိုင္ငံျခားသား ၿဗိတိသွ်ပိုင္ ဘား မားေကာ္ပိုေရးရွင္းလီမိတက္ ျဖစ္ပါသည္။ ၁၉၅၁-ခုႏွစ္တြင္ ျမန္မာအစိုးရက ဘားမား ေကာ္ပိုေရးရွင္း လီမိ တက္တြင္ ေငြက်ပ္ (၅၀)ရာခိုင္ႏႈန္း အစုရွယ္ယာပါ၀င္၍ ဘားမား ေကာ္ပိုေရးရွင္း လီမိတက္(၁၉၅၁) အမည္ျဖင့္ ဖက္စပ္ကုမၸဏီတည္ေထာင္ခဲ့ပါသည္။ သို႔ရာ တြင္ (၅၁- ၅၂)မွသာ ဖက္စပ္ကုမၸဏီလီမိတက္ကို အ ေကာင္အထည္ေဖာ္ႏိုင္ခဲ့ပါသည္။ ဘားမားေကာ္ပိုေရးရွင္းလက္ထက္ ၁၉၆၁ မွ ၁၉၆၉ ခုႏွစ္အတြင္း သတၱဳ႐ိုင္းတစ္ႏွစ္လွ်င္ သတၱဳ႐ိုင္း အနည္းဆုံး တန္ခ်ိန္ ၁၅၄၀၆၃ (၁၉၆၁-၆၂)၊ အမ်ားဆုံးတန္ခ်ိန္ ၂၀၄၀၇၀ (၁၉၆၂-၆၃) တူးေဖာ္ႏိုင္ခဲ့ပါသည္။ ျပည္သူ႔ေဘာ္တြင္းလုပ္ငန္း ( ၁၉၆၅-ခုႏွစ္ မွ ၁၉၇၀-ခုႏွစ္ ) (၁၈-၁-၆၅)ေန႔တြင္ ဘားမားေကာ္ပိုေရးရွင္လီမိတက္ကို ျပည္သူပိုင္ျပဳလုပ္၍ ျပည္သူ႔ ေဘာ္တြင္းလုပ္ငန္းဟု အမည္ေျပာင္းခဲ့ပါသည္။ ျပည္သူ႔ေဘာ္တြင္းလုပ္ငန္း လက္ထက္ ၁၉၆၅-၁၉၇၀ ခုႏွစ္အတြင္း တစ္ႏွစ္လွ်င္ သတၱဳ႐ိုင္း အနည္းဆုံးတန္ခ်ိန္ (၁၅၀၈၅၀) (၁၉၆၆-၆၇)၊ အမ်ားဆုံးတန္ခ်ိန္ ၁၆၄၈၈၉ (၁၉၆၅-၆၆) တူးေဖာ္ႏိုင္ခဲ့ပါသည္။ ျမန္မာ့ေဘာ္တြင္းေကာ္ပိုေရးရွင္ (၁၉၇၀-ခုႏွစ္ မွ ၁၉၇၆-ခုႏွစ္ ) (၂-၃-၇၀)ေန႔တြင္ ျပည္သူ႔ေဘာ္တြင္းလုပ္ငန္းအမည္မွ ျမန္မာ့ေဘာ္တြင္းေကာ္ပိုေရးရွင္းဟု အမည္ေျပာင္းလဲ ခဲ့ပါသည္။ ျမန္မာ့ေဘာ္တြင္းေကာ္ပိုေရးရွင္းလက္ထက္ ၁၉၇၀-ခုႏွစ္ မွ ၁၉၇၆-ခုႏွစ္အတြင္း၌ တစ္ႏွစ္လွ်င္ သတၱဳရိုင္းအနည္းဆံုးတန္ခ်ိန္ ၆၁၂၃၀ (၁၉၇၃-၇၄)၊ အမ်ားဆံုး တန္ခ်ိန္ ၁၇၀၁၈၀ (၁၉၇၂-၇၃) တူး ေဖၚႏိုင္ခဲ့ ပါသည္။ အမွတ္(၁) သတၱဳတူးေဖၚေရးေကာ္ပိုေရးရွင္း (၁၉၇၆-ခုႏွစ္ မွ ၁၉၈၉-ခုႏွစ္) (၁-၄-၇၆) ရက္ေန႔တြင္ ျမန္မာ့ေဘာ္တြင္းေကာ္ပိုေရးရွင္း အမွတ္(၁)သတၱဳတူးေဖၚထုတ္ လုပ္ေရးေကာ္ပိုေရးရွင္း အျဖစ္ေျပာင္းလဲျပင္ဆင္သတ္မွတ္ခဲ့ပါသည္။ အမွတ္(၁)သတၱဳတူး ေဖၚထုတ္လုပ္ေရးေကာ္ပိုေရးရွင္း လက္ ထက္ (၁၉၇၆ မွ ၁၉၈၉) ခုႏွစ္အတြင္း၌ တစ္ႏွစ္ လွ်င္သတၱဳရိုင္း အနည္ဆံုးတန္ခ်ိန္ ၈၃၃၅၂ (၁၉၇၆ မွ ၇၇)၊ အမ်ားဆံုးတန္ခ်ိန္ ၂၉၂၆၁၂ (၁၉၈၆-၈၇) တူးေဖၚႏိုင္ခဲ့ပါသည္။ အမွတ္(၁) သတၱဳတြင္းလုပ္ငန္း (၁၉၈၉-ခုႏွစ္ မွ ၂၀၀၉-ခုႏွစ္) (၁-၄-၈၉) ရက္ေန႔တြင္ အမွတ္(၁) သတၱဳတူးေဖၚထုတ္လုပ္ေရးေကာ္ပိုေရးရွင္း အမည္မွ အမွတ္(၁) သတၱဳတြင္း လုပ္ငန္းအမည္ျဖင့္ ေျပာင္းလဲျပင္ဆင္သတ္မွတ္ကာ (၂၀၀၉)ခုႏွစ္ အထိ နမၼတူ-ေဘာ္တြင္း သတၱဳတြင္း လုပ္ငန္းကို ဆက္လက္လုပ္ကိုင္ခဲ့ပါသည္။ အမွတ္(၁) သတၱဳတြင္းလုပ္ငန္းလက္ထက္ ၁၉၈၉-ခုႏွစ္မွ ၁၉၉၉-ခုႏွစ္ မတ္လအထိ တစ္ႏွစ္ လွ်င္သတၱဳရိုင္း အနည္းဆံုးတန္ခ်ိန္ ၁၁၂၅၀၈ (၁၉၉၅-၉၆) အမ်ားဆံုးတန္ခ်ိန္ ၁၆၁၅၈၅ (၁၉၉၇-၉၈) တူးေဖာ္ႏိုင္ခဲ့ပါသည္။ ေျမေပၚဟင္းလင္းပြင့္ (Open Pit) သတၱဳတူးေဖၚေရး ေျမေပၚဟင္းလင္းပြင့္ (Open Pit) သတၱဳတူးေဖၚေရး ေဘာ္တြင္းသတၱဳတြင္း၌ ယခင္ကေျမေအာက္သတၱဳရိုင္းမ်ားကိုသာ တူးေဖၚႏိုင္ခဲ့ပါသည္။ ယခုအခါေျမေပၚ ဟင္းလင္းပြင့္ သတၱဳတူးေဖၚေရးကို (Open Pit) စတင္ေဆာင္ရြက္ေနေပၿပီ။ ေဘာ္တြင္းသတၱဳတြင္း ၏ သတၱဳသိုက္ပမာဏ (၁၀.၃) သန္းခန္႔ရိွေသာ အေပၚယံသတၱဳေၾကာမွ အရည္အေသြးအားျဖင့္ ၄.၁% ပါဝင္ေသာ သတၱဳရိုင္း တေန႔လွ်င္ တန္(၅၀၀)ကို ေျမေပၚ ဟင္းလင္းပြင့္ သတၱဳထုတ္လုပ္နည္းျဖင့္ထုတ္လုပ္ေနေပၿပီ။ ေဘာ္တြင္းသန္႔စင္စက္ရံု ေရွးယခင္က ေဘာ္တြင္းမွေျမေအာက္သတၱဳရိုင္းမ်ား ကိုနံပါတ္ (၆) Level မွ ေမာ္ေတာ္ ေခၚေျမေအာက္သံုး ဓာတ္ရထားျဖင့္ သယ္ထုတ္၍က်ားစခန္း၌ သိုေလွာင္ထားၿပီး မီးရထားမ်ား ျဖင့္ သယ္ေဆာင္ကာနမၼတူစက္ရံု၌ သတၱဳရိုင္းမ်ားကို ႀကိတ္ခြဲသန္႔စဥ္ႏိုင္ပါသည္။ ထို႔ေနာက္မွ ခဲစင္၊ ေငြစင္၊ သြပ္္သတၱဳမႈန္႕၊ ခေနာက္စိမ္းခဲစင္၊ ေၾကးနီ မ်ားရရိွေအာင္ ႀကိဳခ်က္ရသည္။ ယခုအခါ သတၱဳရိုင္းႀကိတ္ခြဲသန္႔စင္ႏိုင္ရန္အတြက္ ေဘာ္တြင္း သန္႔စင္ စက္ရံု ကို တည္ ေဆာက္ ၿပီးေနၿပီ။ ေျမေပၚဟင္းလင္းပြင့္မ်တင္ပို႔ေသာ သတၱဳရိုင္း တေန႔လွ်င္ တန္(၅၀၀)ကို ေဘာ္တြင္း သတၱဳရိုင္းသန္႔စင္စက္ရံုမွာ ႀကိတ္ခြဲသန္႔စင္ႏို္င္ရန္ ၁၉၈၀-၈၁-ခုႏ်စ္မွစ၍ ယေန႔အခ်ိန္အထိ လည္ ပတ္ေနၿပီျဖစ္ပါသည္။ ေဘာ္တြင္းသတၱဳတြင္းသည္ ၁၅-ရာစုမွသည္ ယေန႔အခ်ိန္ထိသတၱဳရိုင္းမ်ားကို တူးေဖၚေန ဆဲျဖစ္ပါသည္။ ေဘာ္တြင္းမိုင္း ကို ႏိုင္ငံျခားသားမ်ားလည္း လုပ္သြားခဲ့သည္။ ယခုအခါ ႏိုင္ငံေတာ္ပိုင္အျဖစ္ ျမန္မာတိုင္းရင္း သားမ်ားကိုတိုင္ လုပ္ကိုေနဆဲပင္။ ဘားမားေကာ္ပိုေရးရွင္း (၁၉၅၁-ခုႏွစ္)လက္ထက္မွ ယခု (၁၉၉၉-ခုႏွစ္မတ္လ) အထိ သတၱဳရိုင္း အမ်ားဆံုးထုတ္လုပ္မႈ တန္ခ်ိန္မွာ ၂၉၂၆၁၂ (၁၉၈၆-၈၇) ျဖစ္သည္။ ႏွစ္စဥ္ လ်ာ ထားခ်က္မ်ား ျပည့္မီသလို မျပည့္မီခဲ့သည္လဲရိွခဲ့ေပသည္။ ခဲ၊ သြပ္္ အရည္အေသြးလည္း အတက္အက်ရိွခဲ့ပါသည္ ေဘာ္တြင္းမိုင္းသည္ ကမၻာေပၚ၌လူသိထင္ရွားေသာ သတၱဳတြင္း ႀကီးလည္း ျဖစ္ပါသည္။ ေဘာ္တြင္းမိုင္းမွ သယံဇာတျဖစ္သည့္ ခဲ၊ သြပ္္၊ ေငြမ်ားကို ထုတ္လုပ္ ေနဆဲျဖစ္ပါသည္။ ယခုအခါ တိုင္ျပည္၏ ဘဏၰာကို ျဖည့္စြမ္းႏိုင္ရန္အတြက္ ေဘာ္တြင္းမိုင္းမွ သတၱဳမ်ားကို ေစ်းကြက္စီးပြားေရးစနစ္ႏွင့္ ေလွ်ာ္ညီစြာ ႏိုင္ငံေတာ္အေနျဖင့္ ပံ့ပိုးေပးသကဲ့သို ဝန္ႀကီးဌာနအေျဖင့္လည္း ဆတက္ထမ္းပိုး စြမ္းစြမ္းတမန္ ႀကိဳးပမ္းအားထုတ္ ေဆာင္ရြက္ သြားေနၿပီျဖစ္ ပါေၾကာင္း တင္ျပလိုက္ရပါသည္။ မီွျငမ္း၊ သတၱဳတြင္းႏွစ္လည္မဂၢဇင္း (၂၀၀၀-ခုႏွစ္) ေဘာ္တြင္းမိုင္းအေၾကာင္း တေစ့တေစာင္း (နႏၵာထက္ခိုင္)
Posted on: Mon, 19 Aug 2013 08:43:33 +0000