De herontdekking van Europa (dit is de versie van de DDL-zaterdagscolumn die vandaag helaas niet in de krant stond; de verkiezing gisteren van Leeuwarden noopte tot de versie over een gemiste kans voor Europa die vandaag wel in de krant stond) door Govert Derix Eind 2009 schreef ik samen met toenmalig gouverneur Léon Frissen het boekje Eurosofie. Met daarin een vergelijking die achteraf misschien wat overdreven klinkt, namelijk tussen het Europese Verhaal en de Derde Symfonie van Beethoven. De Derde was het muziekstuk waarmee Beethoven het muzikale landschap aan het begin van de negentiende eeuw radicaal veranderde. Een criticus schreef toen dat er drie soorten reacties waren. Velen vonden het stuk complete flauwekul. Velen vonden het fenomenaal. En sommigen vermoedden dat het nog duizenden jaren zou duren voordat de symfonie echt op waarde zou worden geschat. We lieten dit drieluik van reacties toen meteen ook los op de kersverse ambitie van enkele ‘gekken’ om Maastricht in 2018 Culturele Hoofdstad van Europa te laten zijn. Velen vonden die ambitie maar niks. Velen vonden het een slimme manier om het gebied opnieuw op de kaart te zetten. En dan waren er een paar (de gekste gekken?) die zagen dat Maastricht hiermee een Geniestreich kon leveren waarover vele generaties het nog veelvuldig zouden hebben. Wat zou die geniale zet kunnen zijn? In 1987 werkte ik in Utrecht aan een scriptie over Adorno. De hele filosofie van deze Duitse denker draait om één vraag: hoe kunnen we voorkomen dat Auschwitz zich herhaalt? Diezelfde zomer kregen we bezoek van de man die zojuist het filosofische landschap had veranderd. Dick Veerman, een briljante medestudent, had het voor elkaar gekregen dat Jean-François Lyotard naar onze universiteit kwam. Lyotard werd gezien als de vader van het postmodernisme. Hij beweerde dat de tijd van de Grote Verhalen voorbij was. Ik worstelde daarmee. Vooral omdat het leek alsof ook waarheid, schoonheid en rechtvaardigheid ineens geen basis meer hadden en we waren overgeleverd aan decadentie, chaos, en misschien zelfs het einde van menselijkheid. Luisterend naar de Fransman kreeg ik echter steeds meer het gevoel dat hij heel dicht tegen Adorno aan zat. Ik vroeg het hem op de man af. En wat bleek? Ook hij maakte zich zorgen dat Auschwitz zomaar opnieuw kon gebeuren. De man van het einde van de verhalen verlangde zelf ook naar een sterk verhaal dat richting kon geven aan onze zogenaamde beschaving. Precies hier sluimert de mogelijke betekenis van Maastricht als Culturele Hoofdstad. De trekkers van de kandidatuur hebben de afgelopen jaren geworsteld met het verhaal dat ze moeten vertellen. Ze willen een Groot Verhaal. Maar zien ook het gevaar. Grote Verhalen leiden al snel tot alles wat Europa níet wil zijn. Maar zonder overtuigend verhaal ligt de barbarij minstens zo snel om de hoek. Denk aan de dreiging van Syrië om een Derde Wereldoorlog te ontketenen. De Culturele Hoofdstad van 2018 stelt deze spagaat aan de orde door de worsteling in al z’n bonte complexiteit te thematiseren. Zelfbewuste Europese cultuur ís de dialoog met deze situatie: zie daar de ingrediënten van een nieuw Verdrag van Maastricht. Met als hoop dat Europa zichzelf gaat ervaren als een open source van talloze verhalen die wellicht toch draaien rondom een centrale bron of zon van rechtvaardigheid, schoonheid en waarheid. Een mens kan niet zonder verhalen. Europa heeft slechts toekomst zolang het zichzelf overtuigend kan vertellen en vieren. Niet zomaar met een feestje. Maar met een denderende reeks gebeurtenissen, een vol jaar lang. 2018 wordt het jaar van een Europa dat beseft dat het zichzelf moet ontdekken door zichzelf op de vleugels van de verbeelding steeds opnieuw uit te vinden. Bijvoorbeeld zoals afgelopen woensdag, toen Maastricht tijdens het bezoek van de jury met een hartverwarmende culturele volksverzameling op het Vrijthof liet zien dat we die hoofdstad eigenlijk al zijn. Misschien moet het Grootste Verhaal nog komen en krijgt het hier een impuls die zo krachtig is dat zelfs het landschap van het Europese zelfbeeld ten goede verandert. De impact kan enorm zijn. Veertig procent van de Europeanen leeft in grensregio’s. Europa wordt niet gemaakt in Brussel, maar in kleurrijke interregionale landschappen. Helder verhaal? Nee. Maar we hebben tot 2018 om te oefenen. Daarna gaan vele generaties beoordelen wat wij met deze duizelingwekkende kans hebben gedaan. Govert Derix is filosoof, adviseur en schrijver van Sterrenmoord
Posted on: Sat, 07 Sep 2013 11:32:36 +0000