Żydowska matka jako archetyp i stereotyp Pomimo patriarchalnego charakteru religii żydowskiej, ogromną rolę odgrywają w niej postacie izraelskich pramatek - Sara, Rebeka, Lea i Rachela. Stawiane są one za wzór wszelkich cnót, które powinny charakteryzować żydowską kobietę – opiekuńczość, bogobojność, płodność, mądrość, piękno. Przy każdym szabacie rodzice odmawiają nad dziećmi błogosławieństwo, które jest prośbą o uczynienie ich podobnymi do przodków. Ojciec nakłada dłonie na głowę dziewczynki, po czym wypowiada następującą formułę: Niech Elohim uczyni cię podobną do Sary, Riwki, Racheli i Lei. Oby zwrócił swe oblicze ku tobie i obdarzył cię pokojem . Główną rolą kobiety żydowskiej jest wydanie na świat dzieci i wychowanie ich na religijnych Żydów. Za wzór stawiana jest pramatka Sara, która pomimo swojej bezpłodności została obdarzona przez Boga potomstwem. Elohim wynagrodził Sarze to, że zdecydowała się dać potomstwo Abrahamowi poprzez swoją służącą Hagar. Dla Żydów pramatka ta jest symbolem przymierza z Bogiem i najważniejszą z prorokiń. Zgodnie z boskim nakazem jej rad musiał słuchać Abraham: Cokolwiek ci powie Sara, posłuchaj jej (por. Rdz 21, 12), gdyż to ona czuła i wiedziała lepiej. Żydowska kobieta powinna być podporą rodziny i wierną służebnicą Boga, przede wszystkim jednak cechować ma ją ogromna miłość do dzieci. Sara ukochała swego syna Izaaka do tego stopnia, iż pomimo uprzedniej akceptacji potomka Hagar, czuła zazdrość, wiedząc, że Izmael odziedziczy po Abrahamie władzę nad ludem Izraela. Starała się uczynić wszystko, by to jej syn stał się następcą swego ojca . Oddaną matką, kobietą odważną i skromną była również Rebeka - następczyni Sary. Potrafiła sprzeciwić się rodzinie i poślubić Izaaka. Jej postawa w dniu zaślubin (przysłonięcie twarzy welonem) stała się wskazówką dla wszystkich żydowskich narzeczonych. Z miłości do swego syna Jakuba była wstanie posłużyć się podstępem, by to on, nie jego brat bliźniak Ezaw, został pobłogosławiony przez ojca jako jego prawowity następca. Oczywiście można dziś dyskutować, czy Rebeka była dobrą matką, faworyzując jedno ze swoich dzieci, nie ulega jednak wątpliwości, iż zaryzykowała ogromy gniew Izaaka, by pomóc swojemu ukochanemu dziecku . Rachela, podobnie jak dwie poprzednie matriarchinie, była początkowo bezpłodna. Nie dziwi więc, że swojego wyczekiwanego przez lata Józefa pokochała miłością bezgraniczną. Przez kobiety żydowskie kojarzona jest przede wszystkim z upragnionym macierzyństwem i cierpieniem wynikającym z rozłąki ze swoimi dziećmi. Rokrocznie podczas żydowskiego Nowego Roku odczytuje się fragment z Jeremiasza: To mówi Pan: Słuchaj! W Rama daje się słyszeć lament i gorzki płacz. Rachel opłakuje swoich synów, nie daje się pocieszyć, bo już ich nie ma. To mówi Pan: Powstrzymaj głos twój od lamentu, a oczy twoje od łez, bo jest nagroda za twe trudy – wyrocznia Pana – powrócą oni z kraju nieprzyjaciela. Jest nadzieja dla twego potomstwa – wyrocznia Pana – wrócą synowie do swych granic” (Jer 31,15-17) . Lea w zamian za niedostateczną miłość męża została, w przeciwieństwie do swej siostry Racheli, obdarzona płodnością. Nie mogąc mieć urody ani uznania w oczach Jakuba, została jedną z prorokiń i matką największych plemion Izraela - potomków Judy i Lewiego . Wszystkie te kobiety to prorokinie, głównie jednak macierzyństwo okazało się ich największą zasługą dla izraelskiego narodu. Wiązało się ono z oczekiwaniem, wiarą, poświęceniem, niejednokrotnie nawet z podstępem, który miał umożliwić faworyzowanym synom odpowiednie warunki życia i uznanie wśród pobratymców. Niewiele zmieniły się żydowskie oczekiwania wobec matek od czasów biblijnych. Kobieta-opiekunka, strażniczka domowego ogniska, krzewicielka wiary w Boga to archetyp, który funkcjonuje po dziś dzień w religijnych rodzinach żydowskich. Jego obecność i zakorzenienie doprowadziły do pojawienia się motywu matki żydowskiej w nowożytnej kulturze diaspory. Jidisze mame to nic innego jak motyw, który z czasem przerodził się w stereotyp i oznacza, z jednej strony matkę nadopiekuńczą, oddaną swoim dzieciom, poświęcającą im wszystko, co ma, z drugiej zaś kobietę wścibską, nieznoszącą sprzeciwu, angażującą się w każdą sferę życia swoich dzieci. Motyw jidisze mame jest naturalną konsekwencją istnienia archetypu idealnej żydowskiej matki. Kobiety, dążące do doskonałości w kwestii macierzyństwa i prowadzenia domu, niejednokrotnie nadinterpretowały religijne nakazy, poświęcając się w całości swojej roli, doprowadzając nierzadko do przesady. Należy zaznaczyć, że ideał matki w rozumieniu liturgicznym nie został zastąpiony wzorem jidisze mame, a jedynie nim urozmaicony. Żydowska matka pojawia się w licznych anegdotach, dowcipach, kabaretach, piosenkach i wierszach. Zwraca na to uwagę Mirosława M. Bałut w artykule o teatralnej realizacji tego motywu, dostrzegając w żydowskim macierzyństwie cechy instytucji w patriarchalnym porządku . Kobiety nierzadko od owego stereotypu uciekały - chciały się rozwijać, nie redukując pojęcia „kobieta” do „matka” . Rozważania powyższe prowadzą do wniosku, iż pojęcie matki ewoluowało w czasie, wzbogacając się o nowe przejawy i formy macierzyństwa. Procesy przemiany determinowane były historią i tradycją narodu żydowskiego, nie dziwi więc fakt, iż po Holokauście, największej w dziejach narodu żydowskiego tragedii, pojęcie matki musiało zostać wzbogacone o nowe rysy. Czy kobiety były bardziej podobne do Sary, Rebeki, Racheli, czy raczej XIX-wiecznym bohaterkom dramatów Jakuba Gordina – kobietom nadopiekuńczym i zaślepionym? Czy po Zagładzie matka została uświęcona, czy zapomniana? Jak na psychikę kobiet wpłynęły doświadczenia wojenne, szczególnie te obozowe?
Posted on: Tue, 03 Sep 2013 05:57:03 +0000
Trending Topics
Recently Viewed Topics
© 2015