Ayodhya Kaanda - Sarga 20 Everyone at the King’s palace is unhappy after Rāma leaves. The many wives of King cry out aloud in grief, making the king feel even more miserable. Meanwhile Rāma, after reaching the palace of Kousalyā, enters the inner quarters and meets his mother. She takes him into her arms. Rāma then reveals to her that he has to go to the Daṇḍaka Vana and Bharata would be consecrated in his place, as per the boons Kaikēyee received from Daṡaratha. Kousalyā laments and cries aloud in grief over the misfortune. 2.20.1 తస్మింస్తు పురుషవ్యాఘ్రే నిష్క్రామతి కృతాఞ్జలౌ । ఆర్తశబ్దో మహాన్ జజ్ఞే స్త్రీణామన్తఃపురే తదా ॥ tasmiṃstu puruṣavyāghrē niṣkrāmati kṛtāñjalau । ārtaṡabdō mahān jajñē strīṇāmantaḥpurē tadā ॥ After the tiger among men with palms folded in salutation had left, the women of the inner quarters started crying pitifully saying: In the previous Sarga, the camera followed Rāma as he left the King’s palace. But how was it at the King’s palace after Rāma left? Vālmeeki resumes from where he left off. 2.20.2 కృత్యేష్వచోదితః పిత్రా సర్వస్యాన్తఃపురస్య చ । గతిర్యశ్శరణం చాపి స రామోఽద్య ప్రవత్స్యతి ॥ kṛtyēṣvacōditaḥ pitrā sarvasyāntaḥpurasya ca । gatiryaṡṡaraṇaṃ cāpi sa rāmōdya pravatsyati ॥ Without even his father having to ask him, Rāma became the protector and care-taker of the inner quarters! He is now going away in exile! These Ṡlōkas indicate what women look for in an able man. 2.20.3 కౌసల్యాయాం యథా యుక్తో జనన్యాం వర్తతే సదా । తథైవ వర్తతేఽస్మాసు జన్మప్రభృతి రాఘవః ॥ kausalyāyāṃ yathā yuktō jananyāṃ vartatē sadā । tathaiva vartatēsmāsu janmaprabhṛti rāghavaḥ ॥ Since the time of his birth, Rāghava has been respecting us the same way as he has been respecting his own mother Kousalyā! 2.20.4 న క్రుధ్యత్యభిశప్తోఽపి క్రోధనీయాని వర్జయన్ । క్రుద్ధాన్ప్రసాదయన్సర్వాన్ స ఇతోఽద్య ప్రవత్స్యతి ॥ na krudhyatyabhiṡaptōpi krōdhanīyāni varjayan । kruddhānprasādayansarvān sa itōdya pravatsyati ॥ He does not get annoyed even when irritated. He avoids doing anything that would annoy others. He knows how to put people in good humor when they are mad. Such Rāma is going in exile today! .2.20.5 అబుద్ధిర్బత నో రాజా జీవలోకం చరత్యయమ్ । యో గతిం సర్వభూతానాం పరిత్యజతి రాఘవమ్ ॥ abuddhirbata nō rājā jīvalōkaṃ caratyayam । yō gatiṃ sarvabhūtānāṃ parityajati rāghavam ॥ By being stupid enough to abandon Rāghava, unto whom everyone looks up, our king is killing all living beings! 2.20.6 ఇతి సర్వా మహిష్యస్తా వివత్సా ఇవ ధేనవః । పతిమాచుక్రుశుశ్చైవ సస్వరం చాపి చుక్రుశుః ॥ iti sarvā mahiṣyastā vivatsā iva dhēnavaḥ । patimācukruṡuṡcaiva sasvaraṃ cāpi cukruṡuḥ ॥ Saying thus, all the wives of the king cried aloud like cows that lost their calves, while blaming the king summarily! This Ṡlōka indicates that the king had more wives than the three. The comparison with ‘the cows that lost calves’ indicates that Rāma had earned the motherly affection of each one of them. 2.20.7 స హి చాన్తఃపురే ఘోరమార్తశబ్దం మహీపతిః । పుత్రశోకాభిసన్తప్తః శ్రుత్వా వ్యాలీయతాఽసనే ॥ sa hi cāntaḥpurē ghōramārtaṡabdaṃ mahīpatiḥ । putraṡōkābhisantaptaḥ ṡrutvā vyālīyatāsanē ॥ Hearing those horrible cries in the inner quarters, the ruler of the lands sank into his couch burning with grief on account of his son’s fate. 2.20.8 రామస్తు భృశమాయస్తో నిశ్శ్వసన్నివ కుఞ్జరః । జగామ సహితో భ్రాత్రా మాతురన్తఃపురం వశీ ॥ rāmastu bhṛṡamāyastō niṡṡvasanniva kuñjaraḥ । jagāma sahitō bhrātrā māturantaḥpuraṃ vaṡī ॥ Highly troubled but self-controlled, Rāma entered the inner quarters along with his brother, sighing like an elephant! The camera now moves on to the face of Rāma who is about to enter the inner quarters of Kousalyā’s palace. 2.20.9 సోఽపశ్యత్పురుషం తత్ర వృద్ధం పరమపూజితమ్ । ఉపవిష్టం గృహద్వారి తిష్ఠతశ్చాపరాన్బహూన్ ॥ sōpaṡyatpuruṣaṃ tatra vṛddhaṃ paramapūjitam । upaviṣṭaṃ gṛhadvāri tiṣṭhataṡcāparānbahūn ॥ He saw a highly respected old man and several other people at the entrance. 2.20.10 దృష్ట్వైవ తు తదా రామం తే సర్వే సహసోత్థితాః । జయేన జయతాం శ్రేష్ఠం వర్ధయన్తి స్మ రాఘవమ్ ॥ dṛṣṭvaiva tu tadā rāmaṃ tē sarvē sahasōtthitāḥ । jayēna jayatāṃ ṡrēṣṭhaṃ vardhayanti sma rāghavam ॥ As soon as they saw Rāma, they got up and greeted victory to Rāghava, the foremost among the victorious! 2.20.11 ప్రవిశ్య ప్రథమాం కక్ష్యాం ద్వితీయాయాం దదర్శ సః । బ్రాహ్మణాన్వేదసమ్పన్నాన్వృద్ధాన్రాజ్ఞాఽభిసత్కృతాన్ ॥ praviṡya prathamāṃ kakṣyāṃ dvitīyāyāṃ dadarṡa saḥ । brāhmaṇānvēdasampannānvṛddhānrājñābhisatkṛtān ॥ He entered the front courtyard and at the entrance of the second courtyard he saw elderly Brāhmaṇas, who were Vedic scholars that were well honored by the king! 2.20.12 ప్రణమ్య రామస్తాన్విప్రాంస్తృతీయాయాం దదర్శ సః । స్త్రియో వృద్ధాస్తథా బాలా ద్వారరక్షణతత్పరాః ॥ praṇamya rāmastānviprāṃstṛtīyāyāṃ dadarṡa saḥ । striyō vṛddhāstathā bālā dvārarakṣaṇatatparāḥ ॥ Having paid obeisance to those Brāhmaṇas, Rāma saw elderly women and young women vigilantly guarding the door at the third courtyard. 2.20.13 వర్ధయిత్వా ప్రహృష్టాస్తాః ప్రవిశ్య చ గృహం స్త్రియః । న్యవేదయన్త త్వరితా రామమాతుః ప్రియం తదా ॥ vardhayitvā prahṛṣṭāstāḥ praviṡya ca gṛhaṃ striyaḥ । nyavēdayanta tvaritā rāmamātuḥ priyaṃ tadā ॥ Those women felt very happy and greeted victory to him. They went inside in a hurry and conveyed the happy news (of his arrival) to Rāma’s mother. 2.20.14 కౌసల్యాపి తదా దేవీ రాత్రిం స్థిత్వా సమాహితా । ప్రభాతే త్వకరోత్పూజాం విష్ణోః పుత్రహితైషిణీ ॥ kausalyāpi tadā dēvī rātriṃ sthitvā samāhitā । prabhātē tvakarōtpūjāṃ viṣṇōḥ putrahitaiṣiṇī ॥ Having spent all night in anticipation, Kousalyā performed Pooja to Vishnu in the morning for the wellbeing of her son. 2.20.15 సా క్షౌమవసనా హృష్టా నిత్యం వ్రతపరాయణా । అగ్నిం జుహోతి స్మ తదా మన్త్రవత్కృతమఙ్గలా ॥ sā kṣaumavasanā hṛṣṭā nityaṃ vrataparāyaṇā । agniṃ juhōti sma tadā mantravatkṛtamaṅgalā ॥ She who followed strict observances every single day, was performing fire ritual at that time chanting Mantras, having purified herself ritually and clad in white silks. Not only men, women also performed Hōmas during the times of Rāmāyaṇa! 2.20.16 ప్రవిశ్య చ తదా రామో మాతురన్తఃపురం శుభమ్ । దదర్శ మాతరం తత్ర హావయన్తీం హుతాశనమ్ ॥ praviṡya ca tadā rāmō māturantaḥpuraṃ ṡubham । dadarṡa mātaraṃ tatra hāvayantīṃ hutāṡanam ॥ Then Rāma entered that auspicious inner apartment and saw his mother offering Havis in Agni. 2.20.18 దేవకార్యనిమిత్తం చ తత్రాపశ్యత్సముద్యతమ్ । దధ్యక్షతం ఘృతం చైవ మోదకాన్హవిషస్తథా ॥ లాజాన్మాల్యాని శుక్లాని పాయసం కృసరం తథా । సమిధః పూర్ణకుమ్భాంశ్చ దదర్శ రఘునన్దనః ॥ dēvakāryanimittaṃ ca tatrāpaṡyatsamudyatam । dadhyakṣataṃ ghṛtaṃ caiva mōdakānhaviṣastathā ॥ lājānmālyāni ṡuklāni pāyasaṃ kṛsaraṃ tathā । samidhaḥ pūrṇakumbhāṃṡca dadarṡa raghunandanaḥ ॥ The scion of Raghu dynasty saw many things ready for performing ritual offerings to Dēvas, such as curds, Akshatas, Ghee, sweet balls, Havis, puffed grain, garlands of white flowers, rice pudding, Kṛisara, Samidhas and pots filled with consecrated water. Kṛisara is rice cooked along with legumes (usually Moong Dal). 2.20.19 తాం శుక్లక్షౌమసంవీతాం వ్రతయోగేన కర్శితామ్ । తర్పయన్తీం దదర్శాద్భిర్దేవతాం దేవవర్ణినీమ్ ॥ tāṃ ṡuklakṣaumasaṃvītāṃ vratayōgēna karṡitām । tarpayantīṃ dadarṡādbhirdēvatāṃ dēvavarṇinīm ॥ He saw his mother, who had become thin due to observances, clad in silky whites and gleaming with a divine luster, offering water ritually to the Dēvas. 2.20.20 సా చిరస్యాత్మజం దృష్ట్వా మాతృనన్దనమాగతమ్ । అభిచక్రామ సంహృష్టా కిశోరం బడబా యథా ॥ sā cirasyātmajaṃ dṛṣṭvā mātṛnandanamāgatam । abhicakrāma saṃhṛṣṭā kiṡōraṃ baḍabā yathā ॥ Seeing the son, the delight of the mother, who came after a long time, she went up to him overjoyed, like a mare to her foal. 2.20.21 స మాతరమభిక్రాన్తాముపసంగృహ్య రాఘవః । పరిష్వక్తశ్చ బాహుభ్యాముపాఘ్రాతశ్చ మూర్ధని ॥ sa mātaramabhikrāntāmupasaṃgṛhya rāghavaḥ । pariṣvaktaṡca bāhubhyāmupāghrātaṡca mūrdhani ॥ Rāma touched her feet as she approached. She took him into her arms and gave him a hug and smelled his head. ‘Smelling the head’ is similar to ‘Kissing on the forehad’. 2.20.22 తమువాచ దురాధర్షం రాఘవం సుతమాత్మనః । కౌసల్యా పుత్రవాత్సల్యాదిదం ప్రియహితం వచః ॥ tamuvāca durādharṣaṃ rāghavaṃ sutamātmanaḥ । kausalyā putravātsalyādidaṃ priyahitaṃ vacaḥ ॥ To that invincible Rāghava, her son, Kousalyā said these pleasing words with motherly affection: 2.20.23 వృద్ధానాం ధర్మశీలానాం రాజర్షీణాం మహాత్మనామ్ । ప్రాప్నుహ్యాయుశ్చ కీర్తిం చ ధర్మం చోపహితం కులే ॥ vṛddhānāṃ dharmaṡīlānāṃ rājarṣīṇāṃ mahātmanām । prāpnuhyāyuṡca kīrtiṃ ca dharmaṃ cōpahitaṃ kulē ॥ May you enjoy long life and renown that every Mahatma, every elderly person, every adherent of Dharma and every Rājarshi enjoys! May you be bounded by the Dharma that you inherited from your ancestors! 2.20.24 సత్యప్రతిజ్ఞం పితరం రాజానం పశ్య రాఘవ! । అద్యైవ హి త్వాం ధర్మాత్మా యౌవరాజ్యేఽభిషేక్ష్యతి ॥ satyapratijñaṃ pitaraṃ rājānaṃ paṡya rāghava! । adyaiva hi tvāṃ dharmātmā yauvarājyēbhiṣēkṣyati ॥ O Rāghava! Be assured that the king, your father would abide by his word and that Dharmātma would consecrate you as crown prince this very day! What an irony! The king had to abide by a totally different word that he gave! 2.20.25 దత్తమానసమాలభ్య భోజనేన నిమన్త్రితః । మాతరం రాఘవః కిఞ్చిద్వ్రీడాత్ప్రసార్యాఞ్జలిమబ్రవీత్ ॥ dattamānasamālabhya bhōjanēna nimantritaḥ । mātaraṃ rāghavaḥ kiñcidvrīḍātprasāryāñjalimabravīt ॥ Then Kousalyā arranged for him to have food. As he was reaching for the chair to sit on, he raised his folded hands and said to her: 2.20.26 స స్వభావవినీతశ్చ గౌరవాచ్చ తదా నతః । ప్రస్థితో దణ్డకారణ్యమాప్రష్టుముపచక్రమే ॥ sa svabhāvavinītaṡca gauravācca tadā nataḥ । prasthitō daṇḍakāraṇyamāpraṣṭumupacakramē ॥ Modest by nature, and impelled even more by respect, Rāma started the conversation to take leave of her to go to Daṇḍaka forest: 2.20.27 దేవి! నూనం న జానీషే మహద్భయముపస్థితమ్ । ఇదం తవ చ దుఃఖాయ వైదేహ్యా లక్ష్మణస్య చ ॥ dēvi! nūnaṃ na jānīṣē mahadbhayamupasthitam । idaṃ tava ca duḥkhāya vaidēhyā lakṣmaṇasya ca ॥ Mother! You seem certainly not to be aware of the great tragedy that has befallen, that would bring misery to you, the princess of Vidēha (Seetā) and Lakshmaṇa! 2.20.28 గమిష్యే దణ్డకారణ్యం కిమనేనాసనేన మే । విష్టరాసనయోగ్యో హి కాలోఽయం మాముపస్థితః ॥ gamiṣyē daṇḍakāraṇyaṃ kimanēnāsanēna mē । viṣṭarāsanayōgyō hi kālōyaṃ māmupasthitaḥ ॥ Why this chair for me, when the time has come for me to go to Daṇḍaka forest and sit on Darbha grass! 2.20.29 చతుర్దశ హి వర్షాణి వత్స్యామి విజనే వనే । మధుమూలఫలైర్జీవన్హిత్వా మునివదామిషమ్ ॥ caturdaṡa hi varṣāṇi vatsyāmi vijanē vanē । madhumūlaphalairjīvanhitvā munivadāmiṣam ॥ For fourteen years, I will be living in the uninhabited Vana, eating only honey, roots and fruits, and abjuring all meats, like a Muni! Rāma, being a Kshatriya, eats meat. 2.20.30 భరతాయ మహారాజో యౌవరాజ్యం ప్రయచ్ఛతి । మాం పునర్దణ్డకారణ్యే వివాసయతి తాపసమ్ ॥ bharatāya mahārājō yauvarājyaṃ prayacchati । māṃ punardaṇḍakāraṇyē vivāsayati tāpasam ॥ The lord king will give the office of crown prince to Bharata while sending me in exile to the Daṇḍaka forest to live like a Muni. 2.20.31 స షట్చాష్టౌ చ వర్షాణి వత్స్యామి విజనే వనే । ఆసేవమానో వన్యాని ఫలమూలైశ్చ వర్తయన్ ॥ sa ṣaṭcāṣṭau ca varṣāṇi vatsyāmi vijanē vanē । āsēvamānō vanyāni phalamūlaiṡca vartayan ॥ For six and eight years, I must stay in the uninhabited Vana, living on forest products like fruits and roots! 2.20.32 సా నికృత్తేవ సాలస్య యష్టిః పరశునా వనే । పపాత సహసా దేవీ దేవతేవ దివశ్చ్యుతా ॥ sā nikṛttēva sālasya yaṣṭiḥ paraṡunā vanē । papāta sahasā dēvī dēvatēva divaṡcyutā ॥ Immediately (upon hearing that) she fell down like a branch of Sāla tree cut by an axe in a Vana and like a Dēvata who had slipped from heaven! 2.20.33 తామదుఃఖోచితాం దృష్ట్వా పతితాం కదలీమివ । రామస్తూత్థాపయామాస మాతరం గతచేతసమ్ ॥ tāmaduḥkhōcitāṃ dṛṣṭvā patitāṃ kadalīmiva । rāmastūtthāpayāmāsa mātaraṃ gatacētasam ॥ Rāma lifted her up, the one who did not deserve such misery, seeing her fall unconscious like a plantain tree on the ground! 2.20.34 ఉపావృత్త్యోత్థితాం దీనాం బడబామివ వాహితామ్ । పాంసుకుణ్ఠితసర్వాఙ్గీం విమమర్శ చ పాణినా ॥ upāvṛttyōtthitāṃ dīnāṃ baḍabāmiva vāhitām । pāṃsukuṇṭhitasarvāṅgīṃ vimamarṡa ca pāṇinā ॥ She looked terrible, like a mare that had drawn heavy weights. All of her body was covered with dust as she rolled on the grounds. Rāma caressed her with his hands. 2.20.35 సా రాఘవముపాసీనమసుఖార్తా సుఖోచితా । ఉవాచ పురుషవ్యాఘ్రముపశృణ్వతి లక్ష్మణే ॥ sā rāghavamupāsīnamasukhārtā sukhōcitā । uvāca puruṣavyāghramupaṡṛṇvati lakṣmaṇē ॥ She, who deserved all happiness, distraught with grief now, spoke to Rāghava, that tiger among men who sat by her side, while Lakshmaṇa was listening: 2.20.36 యది పుత్ర! న జాయేథా మమ శోకాయ రాఘవ । న స్మ దుఃఖమతో భూయః పశ్యేయమహమప్రజాః ॥ yadi putra! na jāyēthā mama ṡōkāya rāghava । na sma duḥkhamatō bhūyaḥ paṡyēyamahamaprajāḥ ॥ My son! I wish you were not born to me to cause this grief! The grief of not having children would have been no worse than this! 2.20.37 ఏక ఏవ హి వన్ధ్యాయా శ్శోకో భవతి మానసః । అప్రజాఽస్మీతి సన్తాపో న హ్యన్యః పుత్ర విద్యతే ॥ ēka ēva hi vandhyāyā ṡṡōkō bhavati mānasaḥ । aprajāsmīti santāpō na hyanyaḥ putra vidyatē ॥ My son! A barren woman has only one kind of grief, that of not having children, but she is saved from everything else! 2.20.38 న దృష్టపూర్వం కల్యాణం సుఖం వా పతిపౌరుషే । అపి పుత్రే ఽపి పశ్యేయమితి రామాఽస్థితం మయా ॥ na dṛṣṭapūrvaṃ kalyāṇaṃ sukhaṃ vā patipauruṣē । api putrē pi paṡyēyamiti rāmāsthitaṃ mayā ॥ O Rāma! I did not experience any comfort or luxury during the regime of my husband. I have been waiting to enjoy them at least during the reign of my son! Recall that Daṡaratha confesses earlier (Sloka 2.12.68b-70a) that he was not able to treat Kousalyā in a fair manner, for the fear of displeasing Kaikēyee! 2.20.39 సా బహూన్యమనోజ్ఞాని వాక్యాని హృదయచ్ఛిదామ్ । అహం శ్రోష్యే సపత్నీనామవరాణాం వరా సతీ ॥ sā bahūnyamanōjñāni vākyāni hṛdayacchidām । ahaṃ ṡrōṣyē sapatnīnāmavarāṇāṃ varā satī ॥ I am the best and foremost of all wives! Yet, I have to bear with many heartbreaking and unkind words from my co-wives, who are inferior to me! Indeed, having all the riches and being the first wife of the king are not enough for a good life! A woman, more importantly and certainly, needs appreciation and respect from among her peers! 2.20.40 అతో దుఃఖతరం కిం ను ప్రమదానాం భవిష్యతి । మమ శోకో విలాపశ్చ యాదృశోఽయమనన్తకః ॥ atō duḥkhataraṃ kiṃ nu pramadānāṃ bhaviṣyati । mama ṡōkō vilāpaṡca yādṛṡōyamanantakaḥ ॥ What else could be worse for a woman than this endless grief and sorrow that has befallen me! 2.20.41 త్వయి సన్నిహితేఽప్యేవమహమాసం నిరాకృతా । కిం పునః ప్రోషితే తాత! ధ్రువం మరణమేవ మే ॥ tvayi sannihitēpyēvamahamāsaṃ nirākṛtā । kiṃ punaḥ prōṣitē tāta! dhruvaṃ maraṇamēva mē ॥ My child! I am being treated like this, right when you are here! What to say of my fate, if you would be in exile! Nothing but death seems to be certain for me. 2.20.42 అత్యన్తనిగృహీతాస్మి భర్తుర్నిత్యమతన్త్రితా । పరివారేణ కైకేయ్యా స్సమా వాప్యథవాఽవరా ॥ atyantanigṛhītāsmi bharturnityamatantritā । parivārēṇa kaikēyyā ssamā vāpyathavāvarā ॥ I lacked freedom of any sort and was always constrained by my husband! I was made to feel equal to the attendants of Kaikēyee, or even inferior! Manthara very well knows the innuendos being shot from the palace of Kaikēyee towards Kousalyā, perhaps, behind the back of Kaikēyee. Hence she is concerned that all of it might come back at her from Kousalyā’s palace, if Rāma becomes the crown prince. That explains why Manthara took such an extreme step! 2.20.43 యోఽహి మాం సేవతే కశ్చిదథవాప్యనువర్తతే । కైకేయ్యాః పుత్రమన్వీక్ష్య స్వశ్చి జనో నాభిభాషతే ॥ yōhi māṃ sēvatē kaṡcidathavāpyanuvartatē । kaikēyyāḥ putramanvīkṣya svaṡci janō nābhibhāṣatē ॥ Whoever is serving and obliging me now, would not even talk to me hereafter, for the fear of the son of Kaikēyee! 2.20.44 నిత్యక్రోధతయా తస్యాః కథం ను ఖరవాదితత్ । కైకేయ్యా వదనం ద్రష్టుం పుత్ర! శక్ష్యామి దుర్గతా ॥ nityakrōdhatayā tasyāḥ kathaṃ nu kharavāditat । kaikēyyā vadanaṃ draṣṭuṃ putra! ṡakṣyāmi durgatā ॥ My son! How can I, having fallen into such miserable state, face up to that Kaikēyee who is always angry and speaks harshly! 2.20.45 దశ సప్త చ వర్షాణి జాతస్య తవ రాఘవ! । అసితాని ప్రకాఙ్క్షన్త్యా మయా దుఃఖపరిక్షయమ్ ॥ daṡa sapta ca varṣāṇi jātasya tava rāghava! । asitāni prakāṅkṣantyā mayā duḥkhaparikṣayam ॥ I have spent ten and seven years since your birth, waiting for the end of this misery! Some commentators interpret the ‘birth’ here as ‘second birth’, i.e., the ceremony of Upanayanam. 2.20.46 తదక్షయం మహద్దుఃఖం నోత్సహే సహితుం చిరమ్ । విప్రకారం సపత్నీనామేవం జీర్ణాఽపి రాఘవ! ॥ tadakṣayaṃ mahadduḥkhaṃ nōtsahē sahituṃ ciram । viprakāraṃ sapatnīnāmēvaṃ jīrṇāpi rāghava! ॥ I cannot take this endless misery and the insults from my co-wives, well into my old age! 2.20.47 అపశ్యన్తీ తవ ముఖం పరిపూర్ణశశిప్రభమ్ । కృపణా వర్తయిష్యామి కథం కృపణజీవికామ్ ॥ apaṡyantī tava mukhaṃ paripūrṇaṡaṡiprabham । kṛpaṇā vartayiṣyāmi kathaṃ kṛpaṇajīvikām ॥ How can I lead this life of despondency without seeing your brilliant face that shines like the full moon! 2.20.48 ఉపవాసైశ్చ యోగైశ్చ బహుభిశ్చ పరిశ్రమైః । దుఃఖం సంవర్ధితో మోఘం త్వం హి దుర్గతయా మయా ॥ upavāsaiṡca yōgaiṡca bahubhiṡca pariṡramaiḥ । duḥkhaṃ saṃvardhitō mōghaṃ tvaṃ hi durgatayā mayā ॥ You have been raised in vain by me, the unfortunate, with great difficulty, undertaking fasts and many other devotional observances. 2.20.49 స్థిరం తు హృదయం మన్యే మమేదం యన్న దీర్యతే । ప్రావృషీవ మహానద్యా స్పృష్టం కూలం నవామ్భసా ॥ sthiraṃ tu hṛdayaṃ manyē mamēdaṃ yanna dīryatē । prāvṛṣīva mahānadyā spṛṣṭaṃ kūlaṃ navāmbhasā ॥ My heart must indeed be hard, that it is not crumbling like the bank of a mighty river that swells with fresh waters in the rainy season! 2.20.50 మమైవ నూనం మరణం న విద్యతే న చావకాఽశోస్తి యమక్షయేఽమమ । యదన్తకోఽద్యైవ న మాం జిహీర్షతి ప్రసహ్య సింహో రుదతీం మృగీమివ ॥ mamaiva nūnaṃ maraṇaṃ na vidyatē na cāvakāṡōsti yamakṣayēmama । yadantakōdyaiva na māṃ jihīrṣati prasahya siṃhō rudatīṃ mṛgīmiva ॥ Neither does death seem to impinge upon me nor does there seem to be room for me in the world of Yama! Otherwise, why would he, who puts an end to everything, not take me away forcibly, like a lion takes away a crying deer? 2.20.51 స్థిరం హి నూనం హృదయం మమాయసం న భిద్యతే యద్భువి నావదీర్యతే । అనేన దుఃఖేన చ దేహమర్పితం ధ్రువం హ్యకాలే మరణం న విద్యతే ॥ sthiraṃ hi nūnaṃ hṛdayaṃ mamāyasaṃ na bhidyatē yadbhuvi nāvadīryatē । anēna duḥkhēna ca dēhamarpitaṃ dhruvaṃ hyakālē maraṇaṃ na vidyatē ॥ My heart, surely, is made of hard steel! Otherwise, why is it not breaking apart into pieces and falling to the ground? My body seems to be destined to endure this grief. I do not see being relieved from it by untimely death! 2.20.52 ఇదం హి దుఃఖం యదనర్థకాని మే వ్రతాని దానాని చ సమ్యమాశ్చ హి । తపశ్చ తప్తం యదపత్యకారణా- త్సునిష్ఫలం బీజమివోప్తమూషరే ॥ idaṃ hi duḥkhaṃ yadanarthakāni mē vratāni dānāni ca samyamāṡca hi । tapaṡca taptaṃ yadapatyakāraṇā- tsuniṣphalaṃ bījamivōptamūṣarē ॥ Alas, my charitable activities and my self-discipline and my Vratas have yielded nothing but this grief! All the Tapa in which I burned myself for the sake of getting offspring is completely wasted, like seed sown in a barren land. 2.20.53 యది హ్యకాలే మరణం స్వయేచ్ఛయా లభేత కశ్చిద్గురుదుఃఖకర్శితః । గతాహమద్యైవ పరేతసంసదం వినా త్వయా ధేనురివాత్మజేన వై ॥ yadi hyakālē maraṇaṃ svayēcchayā labhēta kaṡcidguruduḥkhakarṡitaḥ । gatāhamadyaiva parētasaṃsadaṃ vinā tvayā dhēnurivātmajēna vai ॥ If only it were possible for one to will one’s own untimely death, to be relieved of this unbearable grief, I should have left for the afterworld right away like a cow that is separated from its calf! 2.20.54 అథాపి కిం జీవితమద్య మే వృథా త్వయా వినా చన్ద్రనిభాననప్రభ । అనువ్రజిష్యామి వనం త్వయైవ గౌ- స్సుదుర్బలా వత్సమివానుకాఙ్క్షయా ॥ athāpi kiṃ jīvitamadya mē vṛthā tvayā vinā candranibhānanaprabha । anuvrajiṣyāmi vanaṃ tvayaiva gau- ssudurbalā vatsamivānukāṅkṣayā ॥ Why this futile life for me now, without your bright face that shines like the moon? I shall follow you to the Vana like an emaciated cow goes after her calf out of love! 2.20.55 భృశమసుఖమమర్షితా తదా బహు విలలాప సమీక్ష్య రాఘవమ్ । వ్యసనముపనిశమ్య సా మహత్ సుతమివ బద్ధమవేక్ష్య కిన్నరీ ॥ bhṛṡamasukhamamarṣitā tadā bahu vilalāpa samīkṣya rāghavam । vyasanamupaniṡamya sā mahat sutamiva baddhamavēkṣya kinnarī ॥ Not finding anything that could give her comfort or relief, she cried terribly looking at Rāma, like a Kinnara woman, who cries seeing her son taken captive! ఇత్యార్షే శ్రీమద్రామాయణే వాల్మీకీయే ఆదికావ్యే అయోధ్యాకాణ్డే వింశస్సర్గః ॥ ityārṣē ṡrīmadrāmāyaṇē vālmīkīyē ādikāvyē ayōdhyākāṇḍē viṃṡassargaḥ ॥ Thus concludes the twentieth Sarga in Ayōdhyā Kāṇḍa of the glorious Rāmāyaṇa, the first ever poem of humankind, composed by Vālmeeki. We completed reading 3166 Ṡlōkas out of ~24,000 Ṡlōkas of Vālmeeki Rāmāyaṇa.
Posted on: Tue, 30 Sep 2014 08:57:23 +0000
Trending Topics
Recently Viewed Topics
© 2015