Dış Politika : » Cumhuriyet Dönemi iç Politika : SİYASİ İNKILAPLAR A-Saltanatın Kaldırılması (1 Kasım 1922) Sebepleri: 1-İstanbul hükümeti de İtilaf devletleri tara- fından Lozan Görüşmelerine çağrıldı. Bu durum, TBMM ile İstanbul hükümeti arasında ikilik oluştura-bilirdi. 2-Saltanatın milli egemenlik ilkesine aykırı olması. 3-Bazı çevrelerin hâlâ saltanat yönetimini iste- mesi Saltanatın Kaldırılmasının Önemi: 1-Lozan’da ikilik çıkması önlendi. 2-Milli egemenlik ilkesi güçlendirildi. 3-Osmanlıların siyasi varlığı sona erdi. 4-Devlet başkanı sorunu ortaya çıktı. 5-Siyasi yetki ile dini yetkinin birbirinden ayrıl- ması ile laiklik yönünde ilk adım atılmış oldu. Açıklamalar: 1-Vahdettin saltanatın kaldırılmasından sonra gü¬venliğini tehli¬kede gördüğünden dolayı İngiltere’ye sığındı. 2-Vahdettin’in, İngilizlerden sığınma talebinde bu-lunduğu mektupta “Müslümanların halifesi” imza-sını kullanması, salta¬natın kaldırılmasını kabul et-tiğini gösterir. 3-Vahdettin’in halifeliği yurt dışında istismar ede¬bileceğini düşünen TBMM 18 Kasım 1922’de Abdülmecit Efendi’yi halife olarak belirledi. 4-Padişahın milli mücadeledeki tutumu saltanatın kadırılmasını halk nazarında kolaylaştırdı. Mustafa Kemal birleştirici yönünden dolayı Milli Mücadelenin ilk yıllarından saltanata açıkça karşı çıkmadı. 5-Teşkilat-ı Esasiye kanunu padişah ve halifeyi sembolik hale getirmiştir. B-Cumhuriyetin İlanı (29 Ekim 1923) TBMM’nin açılması ile cumhuriyete dayalı bir devlet kurulmuş fakat; ortamın müsait olmamasın¬dan dolayı kurulan sistemin adı açıkça söyleneme¬miştir. İtilaf devletlerinin İstanbul’u boşaltması ile devlet merkezinin neresi olacağı sorunu ortaya çıkmış; 13 Ekim 1923’de Ankara’nın başkent ilan edilmesi ile bu sorun ortadan kalkmıştır. Ekim 1923’de meclis başkanı yardımcısı ve içiş- leri bakanı seçilmesi gerekiyor, fakat meclis bu se-çim işinde anlaşma sağlayamıyordu. Meclisin çalı-şamaz hale gelmesi ise hükümet bunalımını oluş-turdu. Bunun üzerine Ali Fethi Okyar hükümeti is-tifa etti (27 Ekim). Yeni hükümetin kurulması ko¬nusunda da problemler çıktı. Bu aksaklıklar meclis hükümeti sisteminden kaynaklanıyordu. Bu sisteme göre bakanlar meclisten tek tek seçiliyordu. Mus¬tafa Kemal mecliste oluşan bunalımın rejimden kaynaklandığını ve bu bunalımın kabine sistemi ile aşılacağını belirterek cumhuriyetin ilan edilmesine karar verdi. Kabine sistemine göre meclis cumhur- başkanını seçecek, cumhurbaşkanı başbakanı tayin edecek; başbakan da meclisten uyumlu çalışabile¬ceği kişileri bakan olarak belirleyerek kabineyi kuracak¬tır. Mustafa Kemal ilk cumhurbaşkanı, İsmet İnönü ilk başbakan, Ali Fethi Okyar ilk meclis başkanı oldu. Cumhuriyetin İlanının Önemi: 1-Rejimin ve devletin adı belli oldu. 2-Devlet başkanlığı sorunu çözüldü. 3-Kabine sistemine geçildi. 4-1921 Anayasasında ilk önemli değişiklik yapıldı. 5-Daha uyumlu ve yürütmeyi aksatmayacak hükü¬metlerin oluşması için zemin hazırlandı. 6-Meclis başkanlığı ile hükümet başkanlığı birbirin¬den ayrıldı. NOT: Yasama ve yürütme görevlerinin TBMM’nin açıldığı zaman TBMM’ye verilmesi cumhuri-yet sis-teminin oluşacağının habercisiydi. C-Halifeliğin Kaldırılması (3 Mart 1924) Sebepleri: 1-Halife Abdülmecit’in TBMM’nin belirlediği ku- rallara uymaması. 2-Halifeliğin laiklikle bağdaşmaması. 3-Halifeliğin cumhuriyet rejimi ile çelişki içinde olması 4-Halifelik makamının cumhuriyet karşıtları için sı-ğınak haline gelmesi. 5-Halifelik makamının yapılacak inkılaplar için engel görülmesi. 6-İslam ülkelerinde sömürgeleri olan Avrupalı dev¬letlerin halifeliği temsil eden Türkiye’yi kendileri i-çin potansiyel tehlike olarak görmesinin Tür¬kiye’nin dışişlerini olumsuz etkilemesi. Halifeliğin Kaldırıldığı Gün; 1-Tevhid-i Tedrisat Kanunu kabul edildi. 2-Şer’iyye ve Evkaf Vekaleti kaldırılarak yerine Vakıflar Genel Müdürlüğü ve Diyanet İşleri Baş¬kan¬lığı kuruldu. 3-Genel Kurmay Başkanlığı ve Milli Savunma Ba- kanlığının yetkilerini bünyesinde bulunduran Er- kan-ı Harbiye Vekaleti kaldırılarak; yerine Genel Kurmay Başkanlığı ve Milli Savunma Bakanlığı o- luşturuldu. Böylece askeri yetki ile siyasi yetki bir-birinden ayrılmış oldu. Açıklama:19 Aralık 1924’de komutanlık ile mil- letve¬killiği birbirinden ayrıldı. Olağanüstü durum¬dan dolayı Kurtuluş Savaşı yıllarında komutan-lardan bir kısmı aynı zamanda milletvekiliydi. 4-Osmanlı hanedanı mensuplarının yurt dışına çıka¬rılmasına karar verildi. Açıklama:1921 Anayasası şer’î hükümlerin yü- rürlüğünü TBMM’ye vermekle halifeliği yetkisiz ve sembolik duruma getirmiştir. Halifeliğin Kaldırılmasının Önemi: 1-Laikliğe geçişin en önemli aşması oldu. 2-Cumhuriyetin karakteri tam olarak belli oldu. 3-Ümmetçilik en önemli dayanağını kaybetti. 4-Ulusal egemenlik pekiştirildi. 5-İnkılap süreci hızlandı 6-Dış ilişkilere yönelik soğukluk ortadan kalktı. 7-Ümmetçilikten milliyetçiliğe geçişte önemli bir adım daha atıldı. D- Anayasal Hareketler 1-1921 Anayasası-Teşkilat-ı Esasiye Kanunu (20 Ocak 1921) Teşkilat-ı Esasiyenin Yapısı: 1-Gerekli görüldüğünde Kanun-ı Esasinin uygu- lanması uygun görülmüştür. 2-Yasama, yürütme ve yargı meclise aittir. 3-Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir. 4-TBMM süre dolmadan seçimleri yenileyebilir. 5-Savaşa ve barışa TBMM karar verir. 6-Şer’i hükümlerin yürürlüğünü TBMM yapar. 7-Bakanlar meclis tarafından seçilir. 8-Vekiller iki yılda bir seçilir. 9-TBMM başkanı icra vekilleri heyetinin de başka¬nıdır. Teşkilat-ı Esasiyenin Özellikleri: 1-Olağan üstü durum için hazırlandığından dolayı geniş kapsamlı değildir. 2-Milli Egemenliği yansıtan ilk siyasi belgedir. 3-Temel hak ve hürriyetlere yer verilmemiştir. 4-23 madde bir ek bölümden oluşur. 5-Yeni devlete işlerlik kazandırdı. 6-Laik bir anayasa değildir. 7-Kuvvet ve yetkinin kaynağı millettir. 8-Meclisin üstünde güç yoktur. 9-En önemli değişikliğini cumhuriyetin ilanı ile gördü. 10-Yeni devletin kurulduğunu belgeledi. 11-TBMM’nin meşruluğunu tanıttı. 12-Amasya Genelgesinden itibaren oluşan ruh resmi hüviyet kazandı. 13-Meclis hükümeti sistemi benimsendi. 14-Milli egemenlik ilkesi yasallaştı. Teşkilat-ı Esasiyenin Geç İlan Edilme Sebepleri: 1-Kanun-ı Esasinin varlığı. 2-TBMM’nin kendisini tam olarak ispatlayama¬ması. 3-Yeni bir anayasanın kabulü yeni bir devletin o- luştuğunu gösterir; ki bu da birliği zedeleyebilirdi. 2-1924 Anayasası (20 Nisan 1924): Kapsamı: 1-Egemenlik milletindir. 2-Devletin şekli cumhuriyettir. 3-Devletin dini İslam, Başkenti Ankara, dili Türk- çedir. 4-Yasama, yürütme ve yargı meclise aittir. 5-Kişi hürriyeti başkasının hürriyetinin başladığı yerde biter. 6-Vekiller 4 yılda bir seçilir. 7-Seçme yaşı 22; seçilme yaşı 30’dur. 8-Cumhurbaşkanı 4 yılda bir seçilir. Tekrar seçile¬bilir. 9-Seçme ve seçilme erkekler aittir. 10-Vatandaşlar kanun önünde eşittir. 11-Kabine sistemi geçerlidir. 12-Cumhuriyet sistemi değiştirilemez. Özellikleri: 1-Meclis hükümeti sistemi ile parlamenter sistem ara-sında bir geçiştir. 2-Türk İnkılabının hukuki temelleri atıldı. 3-Yargı kısmen meclisin dışına alındı. 4-Kanun-ı Esasi kesin olarak yürürlükten kalktı. 5-En uzun ömürlü anayasamızdır. 6-İnkılaplar dönemi anayasası olduğundan dolayı, en fazla değişikliğe uğrayan anayasamızdır. 7-1928’de, anayasadan “devletin dini İslam’dır” mad-desi atılarak, anayasa laikleşti. 8-1934’de kadınların seçme ve seçilme hakkı anaya-saya alındı. 9-1937’de Atatürk ilkeleri anayasaya alındı. 10-1945’de anayasanın dili sadeleştirildi. 11-1952’de anayasanın eski dili tekrar kabul edildi. 3-1961 Anayasası: Kapsamı: 1-Kuvvetler ayrılığı prensibi benimsendi. 2-Cumhuriyet senatosu kuruldu. 3-Nispi temsil sistemi benimsendi. 4-Anayasa mahkemesi kuruldu. 5-Kişisel hak ve hürriyetler genişletildi. 6-Cumhuriyetin nitelikleri değişmez kabul edildi. 7-Sosyal hukuk devleti anlayışı benimsendi. 8-Yürütme sınırlandırıldı. 9-Cumhurbaşkanlığı sembolikleştirildi. 10-Üniversiteler, TRT, DPT ve MGK anayasaya a-lındı. 11-Anayasa Mahkemesi, Kanun Hükmünde karar- name çıkarma, Yüksek Savcılar Kurulu, Yüksek Ha-kimler Kurulu ve Askeri Yüksek İdare Mahke¬mesi benimsendi. 12-Meclis 450 üyeden, cumhuriyet senatosu 150 üye-den oluştu. 13-Vekiller 4 yılda bir; senatörler 6 yılda bir seçile-cektir. 14-Siyasi parti hakları anayasaya alındı. 1961 Anayasasının Özellikleri: 1-27 Mayıs 1961 askeri darbesi sonucunda hazır¬landı. 2-Yapılan darbeyi haklı gösterme eğilimindedir. 3-Siyasi iktidarın uygulamalarına karşı olduğu için bir tepki anayasasıdır. 4-1982 Anayasası: Özellikleri: 1-12 Eylül 1980 askeri darbesi sonucunda hazırlan-mıştır. 2-1982’de yapılan referandum sonucunda hem ana-yasa hem de cumhurbaşkanı belirlendi. 3-Kişisel hak ve hürriyetler kısıtlandı. 4-Cumhuriyet senatosu kaldırıldı. 5-Millet vekili sayısı 400 olarak belirlendi. (1987’de 450’ye çıkarıldı.) 6-Milletvekili seçimlerinin 5; cumhurbaşkanlığı se-çiminin 7 yılda bir yapılması kabul edildi. 7-Bir tepki anayasasıdır. 8-Yapılan darbeyi haklı gösterme eğilimindedir. 9-Yürütmeyi güçlendirmeye çalışmıştır. 10-Değişmeyecek hükümleri çoktur. 11-Cumhurbaşkanlığı sembolik olmaktan çıkarıldı. TBMM’nin Yetkileri: 1-Kanun koymak ve değiştirmek 2-Bakanlar kurulunu denetlemek 3-Bütçeyi görüşmek 4-Para basılmasına karar vermek 5-Savaş ve barışa karar vermek 6-Uluslararası antlaşmaları görüşmek 7-Genel ve özel af çıkarmak 8-Ölüm cezalarının uygulanmasını onaylamak 9-Süre dolmadan seçimlerin yenilenmesine karar vermek E-Çok Partili Hayata Geçiş Denemeleri 23 Nisan 1920’de açılan ilk TBMM’de siyasi par- tiler yoktur.Bütün vekiller misak-ı milliyi gerçek¬leştirme fikri etrafında birleşmişti. İlk anayasa ha¬zırlanırken; mecliste Tesanüt, İstiklal, Islahat ve Halk Zümresi gibi gruplar oluştu. Mustafa Kemal bu zor durumun aşılabilmesi için meclis de I. Grup da denilen Anadolu ve Rumeli Müdafa-i Hukuk Grubunu kurdu. Mustafa Kemal yapacağı işleri bu grupla beraber yapmaya çalıştı. Bu grubun karşı¬sında olanla¬rın tümüne birden II. Grup, ya da Mu¬hafaza-i Mu-kaddesat Grubu dendi. Lozan görüşmelerinin olduğu dönemde, devletin yönetim şekli ve barıştan sonra izlenecek iç siyaset konusunda mecliste görüş ayrılıkları ortaya çıktı. Bu durum karşısında meclis 1 Nisan 1923’de se¬çimlerin yeniden yapılarak meclisin yenilenmesi kararını alarak dağıldı. Mustafa Kemal yeni meclis için yapılan seçimlere inkılapçı kişilerin aday olmasını sağladı. Seçimler 23 Nisan 1923’de yapıldı ve II. Meclis 11 Ağustos 1923’de çalışmaya başladı. Lozan Antlaşmasının onaylanması, Ankara’nın başkent ilan edilmesi ve cumhuriyetin ilan edilmesi gibi bir çok iş II. Meclis tarafından yapıldı. 1923-1927 arasındaki büyük in-kılapları yaptığından dolayı II. Meclise inkılapçı mec-lis de denilir. 1-Cumhuriyet Halk Partisi: Anadolu ve Rumeli Müdafa-i Hukuk Grubu 9 Eylül 1923’de Halk Fırkasına dönüştü. Mustafa Kemal, gerçekleştirmeyi düşündüğü inkılapları par-ti prog-ramına koymuş ve bu partiyi her hangi bir toplumsal sınıfın değil; bütün halkın partisi yap¬maya çalışmış-tır. Mustafa Kemal bu şekilde inkı¬lapları halka mal etmek istiyordu. Halk Fırkası 1924’de Cumhuriyet Halk Fırkası; 1935’de ise Cumhuriyet Halk Partisi adını almıştır. Bu partinin başkanlığını ve cum- hurbaşkanlığını 1938’e kadar Mustafa Kemal yürüt-tü. 1938 ile 1950 arasında İsmet İnönü CHP’nin baş-kanlığını yürüttü. Parti 1980’de kapatıldı. CHP devletçilik ilkesini benimsemiş olmasından dolayı kendisinden sonra kurulan partilerden ayrılır. Açıklama: 1-Halkın istek ve şikayetlerinin meclise daha iyi yansıması için çok partili hayat denendi. Fakat gerek halk buna hazır olmadı¬ğından gerek se inkı¬laplar tam olarak oturmadığından dolayı çok partili hayatın uygulanması sonraya bırakıldı. 2-18 Ekim 1920’de Türk Komünist Partisi kuruldu. Bu partinin kuruluşunda SSCB’nin yar¬dımını de¬vam ettirebilmek, gizli komünist çalışma¬larını kont¬rol altına almak, Rusya’nın baskı ve gizli girişimle¬rinden kurtulmak düşüncesi etkili oldu. 3-Tek parti sistemi hükümetin denetlenmesini güç-lendirmek¬teydi. 2-Terakki Perver Cumhuriyet Fırkası: Milletvekilleri arasında saltanatın kaldırılması, halifeliğin kaldırılması ve cumhuriyetin ilanı sonu- cunda görüş ayrılıkları ortaya çıktı. Halk Fırkası içinde en fazla karşı çıkılan konular devletçilik ve inkılapçılık oldu. Görüş ayrılıklarının giderek art¬ması sonucunda CHF’den ayrılan milletvekilleri ile ordu-daki görevlerinden ayrılan milletvekilleri 17 Kasım 1924’de Terakki Perver Cumhuriyet Fırka¬sını kurdular. (Kazım Karabekir, Rauf Orbay, Ali Fuat Cebesoy ve Adnan Adıvar partinin ileri ge¬lenleridir.) TCF, devletçilik ile inkılapların hızlı ve köktenci olmasına karşıydı. Ekonomide liberalizmi benimsi- yordu. Partinin dini inançlara saygılı olduğunu slogan haline getirmesi, eski düzeni isteyenleri bu partide topladı. Şeyh Sait İsyanı sonucunda bakanlar kurulu kara¬rıyla kapatıldı. Açıklama: 1-TCF ilk muhalefet partisidir. 2-Rejimin yeniliğinden dolayı bu partinin kurul¬ması acelecilik¬tir. Şeyh Sait İsyanı-Doğu İsyanı-Genç İsyanı: Sebepleri: 1-Yenilik hareketlerinin istenmemesi. 2-Gericilerin din elden gidiyor parolasını kullan¬ması 3-Musul’u Türkiye’ye vermek istemeyen İngil¬tere’nin Irak ile Türkiye arasına tampon vazifesi görecek olan Kürt Devleti kurdurmak istemesi. 4-Doğu Anadolu’nun yıllarca ihmal edilmiş olması. 5-TCF’ nin gericilere ümit verici tutumu 6-Toprak ağalarının yeni devleti çıkarlarına uygun bulmaması. 13 Şubat 1925’de Diyarbakır’da başlayan isyan Genç, Erzurum, Elazığ, Muş ve Bitlis’te etkili oldu. Bu bunalımlı dönemde Ali Fethi Okyar hükümeti istifa etti. Yeni hükümeti oluşturan İsmet İnönü İsyana karşı şu önlemleri aldı: 1-Bölgede sıkıyönetim ilan edildi. 2-Bölgeye ordu sevk edildi. 3-Hıyanet-i Vataniye Kanununu tamamlar nitelikte olan ve rejimin tartışılmasını yasaklayan Takrir-i Sükun Kanunu ilan edildi. (4 Mart 1925’den 2 Mart 1927’ye kadar yürürlükte kalan bu kanun inkılapla¬rın kabul edilmesini kolaylaştırdı.) 4-İstiklal Mahkemeleri yeniden kuruldu. İsyan 15 Nisan 1925’de tamamen bastırıldı ve suç-lular cezalandırıldı. Şeyh Sait İsyanının Sonuçları: 1-İstiklal Mahkemeleri tekrar kuruldu. 2-Takrir-i Sükun Kanunu çıkarıldı. 3-TCF kapatıldı. 4-İlk çok partili hayat denemesi başarısız sonuç¬landı. 5-Musul meselesi İngiltere lehine sonuçlandı. 6-Devrimler konusunda dikkatli olunması gerektiği görüldü. NOT: Bu isyan laikliğe ve devrimlere karşı oluşan ilk ciddi isyandır. Mustafa Kemal’e Suikast Girişimi: (16 Haziran 1926) Sebepleri: 1-Bazı grupların Mustafa Kemal’i ortadan kaldıra¬rak amacına ulaşmak istemesi. 2-Rejimi değiştirmek isteyen çevrelerin düşünce¬leri. Bu girişimden Giritli Şevki denilen kayıkçı saye¬sinde devletin haberi oldu ve suikast akim bırakıldı. Önemi: 1-İttihatçılar tamamen tasfiye edildi. 2-Muhalifler sindirildi. 3-TCF’ nin kapatılması haklılığı daha iyi anlaşıldı. 4-Mustafa Kemal “Benim naçiz vücudum elbet bir gün toprak olacaktır. Fakat Türkiye Cumhuriyeti ilelebet yaşayacaktır” diyerek Türkiye Cumhuriye¬tinin varlığının devamının kendi sağlığına bağlı olmadığını; bu devletin sağlam temeller üzerine bina edildiğini vurgulamıştır. 3-Serbest Cumhuriyet Fırkası (12 Ağustos 1930) Kurulma Sebepleri: 1-1929’da meydana gelen dünya ekonomik bunalı-mının Türkiye’yi de olumsuz etkilemesinden dolayı mecliste bunalımlar meydana gelmiştir. Mustafa Kemal bu bunalımın yeni bir partinin kurulması ile aşılacağına inanmaktadır. 2-Meclise demokrasinin gereği olan çok sesliliği getir-mek. 3-Ülkenin çok partili hayata hazır hale geldiğinin tahmin edilmesi. Mustafa Kemal arkadaşı olan Ali Fethi Okyar’a Ser-best Cumhuriyet Fırkasını kurdurmuştur. Serbest Cumhuriyet Fırkası ekonomide devletçilik yerine liberal ekonomiyi savunmuştur. Parti inkı- laplar ve Mustafa Kemal’e saygılıydı. Mustafa Kemal başkanı olduğu CHP ile SCF ara- sında tarafsız olacağına dair, Ali Fethi Okyar’a söz vermiştir. Bir kaç ay sonra eski sistemi savunanların SCF’de toplanması Ali Fethi Okyar’ı kuşkulandırdığı için; Ali Fethi Okyar, 17 Kasım 1930’da SCF’yi kapattı. Menemen Olayı (23 Aralık 1930): Derviş Mehmet denilen bir isyancı “şeriat isteriz” diyerek Menemen halkını isyana çağırdı. İsyanı önlemeye çalışan asteğmen Mustafa Fehmi Kubilay gericiler tarafından öldürüldü. Bölgeye gelen askeri birlikler isyanı bastırdı. Önemi: 1-Çok partili hayat için ortam oluşmadığı görüldü. 2-Rejimin yerleşmesi için daha dikkatli olunması gerektiği görüldü. 3-SCF’ nin kendi kendini kapatmasının haklılığı an-laşıldı. NOT: İnkılapların yerleşmesi için 1945 yılına ka- dar bir daha çok partili hayat denenmedi. 4-Demokrat Parti (1946): Kuruluş Sebepleri: 1-CHP’de parti içi muhalefetin artması. 2-II. Dünya Savaşını demokrat devletlerin kazan¬ması. 3-Türkiye’nin çok partili hayata hazır hale gelmesi. Demokrat Parti CHP’den ayrılan Celal Bayar, Adnan Menderes, Fuat Köprülü ve Refik Koraltan ön-cülüğünde kuruldu. 1946 yılında yapılan seçimleri, açık oy gizli tasnif esasına göre olduğundan dolayı, CHP kazandı. 1950 seçimlerini, gizli oy açık tasnif esasına göre, DP ezici bir çoğunlukla kazandı ve ilk defa Tür¬kiye’de CHP dışında başka bir parti yönetime geldi. DP iktidarı 27 Mayıs 1960 askeri darbesine kadar devam etti. 17 Eylül 1961’de devrin başbakanı Adnan Mende¬res idam edildi. F-Kadınlara Siyasal Hakların Verilmesi Kadınlara 3 Nisan 1930’da belediye seçimlerinde seçme ve seçilme hakkı; 29 Ekim 1933’de muhtar seçimlerinde seçme ve seçilme hakkı; 5 Aralık 1934’de ise milletvekili seçimlerinde seçme ve se-çilme hakkı verildi. Kadınlara Siyasal Hakların Verilmesinin Önemi: 1-Kadın, siyasal alanda erkeğe eşit hale geldi. 2-Ulusal irade meclise tam olarak yansıdı. 3-Milli Egemenlik ve Halkçılık pekişti. 4-Türk kadını Avrupa ülkelerinde kadınlara veril¬miş olan haklardan daha fazla hakka sahip oldu. NOT:1935 seçimlerinde 18 kadın milletvekili mec- lise girmiştir. HUKUK ALANINDA YAPILAN YENİLİK¬LER Osmanlı Hukukunun Özellikleri: 1-Şer’î ve örfî olmak üzere ikiye ayrılır. 2-Din, mezhep farkları ve kapitülasyonlar mezhep birliğini engellemiştir. 3-Tanzimat döneminden itibaren batı hukuku taklit edilmeye başladı. 4-Kadın hakları kısıtlıdır. 5-Mahkemelerde tek yargıç vardır. 6-Avukatlık kurumu son döneme kadar yoktur. 7-Laik değildir. A- Medeni Kanunun Kabulü (17 Şubat 1926) Sebepleri: 1-Osmanlı’nın son döneminde hazırlanmış olan Mecellenin halkın medeni hukuka dair ihtiyaçlarını tam karşılayamaması. 2-Mecellenin sadece Hanefi mezhebini ölçü alması. 3-Bütün vatandaşlarını eşit kabul eden Türkiye Cumhuriyetinin yapısına Osmanlı zamanından ka- lan hukukun uymaması. 4-Hazırlayanlar; Mecellenin, değişen şartlara göre değişebileceğini belirttiyse de; değişen şartlara gö-re değiştirilmemesi. İsviçre Medeni Kanununun Türk Medeni Ka¬nunu Olarak Kabul Edilmesinin Sebepleri: 1-Mevcut kanunların en yenisi olması 2-Demokratik olması. 3-Akılcı ve pratik olması. 4-Kadın ve erkek eşitliğine uygun olması. Medeni Kanunun Getirdiği Yenilikler: 1-Hukuk birliği ve düzeni sağlandı. 2-Vatandaşlar arasında hak ve ödevler bakımından eşitlik sağlandı. 3-Mirasta kadın erkek eşitliği sağlandı. 4-Toplumsal alanda kadın erkek eşitliği sağlandı. 5-Hukukta din ve mezhep farkı kaldırıldı. 6-Patrikhanenin din işleri dışındaki yetkileri kaldı¬rıldı. 7-Boşanma hakkı kadına da erildi. 8-Boşanma durumunda kadın ve çocukların hakları güvence altına alındı. 9-Patrikhane ve konsoloslukların mahkeme kurma hakkı ellerinden alındı. 10-Hukuk düzeni laikleşti. 11-Modern Türk ailesi oluştu. 12-Aile hayatında eşitlik sağlandı. 13-Kadına meslek seçme özgürlüğü verildi. 14-Lozan Antlaşmasının 48’nci maddesine göre azınlıklar kendi medeni meselelerini kendi mahke- melerinde halledecekti. Medeni kanunun kabulü ile azınlıkların bu hakkı kaldırıldı. 15-Azınlıkların hukuk özerkliği kesin olarak bitti. 16-Millet bilincinin oluşması için önemli bir adım atıldı. 17-Kadın ve erkek için tek eşle evlilik benimsendi. 18-Evlenme devlet kontrolüne alındı. Açıklamalar: 1-Kapitülasyonlar, yabancı uyruklu kişilerin Os¬manlı hukukuna uymasını engelliyordu. 2-Medeni Kanun kadınlara siyasal haklar verme¬miştir. 3-Devlet yapısının laikleşmesi 1928’de tamam¬landı. 4-1922-1928 arası laikleşmenin hızlı olduğu dö- nemdir. 5-1923-1933 çağdaşlaşmanın hızlı olduğu dönem¬dir. Laikliğin Aşamaları: 1-Saltanatın kaldırılması 2-Halifeliğin kaldırılması 3-Şer’iyye ve Evkaf Vekaletinin kaldırılması. 4-Tevhid-i Tedrisat Kanununun çıkarılması. 5-Tekke, zaviye, dergah ve türbelerin kapatılması. 6-Kılık kıyafet devrimi 7-Medeni Hukukun kabulü 8-Anayasadan devletin dini İslamdır maddesi atıl¬ması. 9-1937’de Laikliğin anayasaya alınması. NOT:Hukukta laikliğin benimsenmesi; Avrupalıla¬rın, ülkemizde yaşayan Hıristiyanların haklarını bahane ederek, iç işlerimize karışmasını önledi. EĞİTİM YENİLİKLERİ Sebepleri: 1-Eğitimi çağdaşlaştırmak 2-Milli demokratik ve laik bir toplum oluşturmak 3-Eğitimi birleştirmek 4-Eğitimdeki ikilik ve karışıklığı önlemek 5-Cumhuriyet rejimini güçlendirecek eğitim siste¬mini oluşturmak. 6-Kültür ikiliği ve çatışmasını önlemek. A-Tevhid-i Tedrisat Kanunu (3 Mart 1924) 1-Eğitim ve öğretimde birlik sağlandı. 2-Bütün okullar Milli Eğitim Bakanlığına bağlandı. 3-Eğitim devletçi, milliyetçi ve laik bir karakter ka-zandı. 4-Azınlık okullarının zararlı faaliyetleri durduruldu. 5-Yabancı okullara Türkçe dersleri kondu. 6-Medreseler kapatıldı. 7-İlk öğretim zorunlu ve parasız duruma getirildi. 8-Eğitimde eşitlik sağlandı. B-Medreselerin Kapatılmasının Sebepleri: 1-Yeni rejim karşıtlarının yetişmesini önlemek 2-Kültür ikiliğini önemek 3-Din bilginine pek ihtiyaç olmaması 4-Medreselerin çağa ayak uyduramaması 5-Tutucuların kendi fikirleri doğrultusunda adam yetiş-tirmesini önlemek. Din adamı ihtiyacını karşılamak için İmam Hatip Lise-leri ve İlahiyat Fakülteleri açılmıştır. 2 Mart 1926’da Maarif Teşkilatı Kanunu çıkarıldı. C- Türk Harflerinin Kabulü (1 Kasım 1928) Sebepleri: 1-Arap harflerinin okuma ve yazmayı zorlaştırması. 2-Avrupa ile ilişkilerin kolaylaştırılmak istenmesi 3-Halkı çağdaşlaştırmak 4-Öz Türkçe’yi yeniden canlandırmak 5-Okuma yazma oranını artırmak 6-Arap alfabesinin Türkçe’nin yapısına uymaması. NOT:1928 yılında Millet Mektepleri açılarak eği¬tim seferberliği başlatılmıştır. Mustafa Kemal bu mekteplerde 24 Kasım 1928’de ders verdiği için, kendisine baş öğretmen denilmiştir. 1933 yılında Darülfünunun yerine İstanbul Üni- versitesi kuruldu. D-Türk Tarih Kurumunun Kurulması (15 Nisan 1931) TTK’ nın Kurulmasının Sebepleri: 1-Türk vatanının bütünlüğüne karşı girişilecek ter-tipleri tarihi kanıtlarla etkisiz hale getirmek. 2-Türklerin üstün medeni kabiliyetini ve dünya mede-niyetine yaptığı hizmetleri gözler önüne ser¬mek. 3-Türk milletine atılan iftiraları cevaplandırmak. 4-Türk Tarihinin derinliklerini araştırmak. 5-Ortak tarih bilinci oluşturulacak 6-Anadolu’nun eski halkını araştırmak. Açıklama: 1-Türk Tarih Kurumunun kurulması ulusçulukla ilgilidir. 2-Osmanlı Devleti’nde Tanzimat Dönemine kadar İslam Tarihi; Tanzimat Döneminde Osmanlı Tarihi; II. Meşrutiyet Döneminde ise Türk Tarihi ağırlıklı olarak okutuldu. 3-1932’de Türk Tarih Tezi ortaya atıldı. E-Türk Dil Kurumunun Kurulması (12 Temmuz 1932) TDK’ nın Kurulma Sebepleri: 1-Türkçe’yi yabancı dillerin etkisinden kurtarmak. 2-Türkçe’nin kökenlerini araştırmak. 3-Türkçe’yi zenginleştirmek. 4-Türkçe’yi bilim dili haline getirmek. 5-Türkçe’yi halkın anlayacağı şekle getirmek. 6-Dil çalışmalarını planlı hale getirmek 7-Türkçe’nin zenginliğini ortaya koymak 8-Türk dilini öz benliğine kavuşturmak. 9-Konuşma dili, yazı dili ve bilim dili arasındaki farkları gidermek. 10-Dildeki Osmanlıcılığı bitirmek 11-Halk ile aydınlar arasında dil uzlaşması sağla¬mak 12-Resmi dil ile halk dili arasındaki farkları gider¬mek. Açıklamalar: 1-TDK’ nın kurulması ulusçuluk ile ilgilidir. 2-1932’de Halk Evleri açıldı. TOPLUMSAL YAŞAYIŞIN DÜZENLEN¬MESİ A-Tekke, Zaviye ve Türbelerin Kapatılması (30 Kasım 1925) Önemi: 1-Türk halkının bilime, akılcılığa ve laik düşünceye yönelmesi açısından önemli bir adım atıldı. 2-Birlik beraberliğin sağlanması yönünde önemli bir adım atıldı. 3-Türkiye’nin falcılar, şeyhler, dervişler ve büyü¬cüler ülkesi olamayacağı ispatlandı. Açıklamalar: 1-Aynı gün şeyh, derviş, mürit gibi unvanların kul-lanılması ve kurumlarla ilgili elbiselerin giyilmesi ve muskacılık yasaklandı. 2-Türbeler kapatılırken Yavuz ve Fatih gibi Türk büyük-lerinin türbelerinin kapatılmaması; Türk İn- kılabının tarihi kökleri koparmaya yönelik olma¬dığını gösterdi. B-Kılık-Kıyafetin Düzenlenmesi (25 Kasım 1925) Sebepleri: 1-Türk halkının görünümünü çağdaşlaştırmak 2-Ayrılık ifade eden giysilerin giyimini durdur¬mak. 3-Çağdaşlaşmayı ve birliği sağlamak. Açıklamalar: 1-Şapka devrimi Kastamonu’dan başlatılmıştır. 2-Fes geri kalmışlığın sebebi değil; anısıydı. 3-Kadınların giyimi konusunda kanun çıkarılmayıp; bu durum doğal haline bırakıldı. 4-3 Arlık 1934’de çıkarılan bir kanunla din adamla-rının ibadet yerlerinin dışında dini kıyafet giymeleri yasaklandı. (Diyanet İşleri Başkanı, Patrik ve Ha¬ham Başı bu kuralın dışında tutuldu.) C-Soyadı Kanununun Kabulü (21 Haziran 1934) Sebepleri: 1-Medeni Kanunun uygulanmasından doğan aksak-lıkları gidermek. 2-Toplumda ayrılık ifade eden lakapları kaldırarak birliği güçlendirmek. 3-Eşitlik ilkesini güçlendirmek. Açıklamalar: 1-Aynı gün ağa, hoca, molla, paşa ve bey gibi un-vanların kulla¬nımı yasaklandı. 2-Osmanlı’dan kalan madalyaların taşınması ya- saklandı. 3-Meclis Mustafa Kemal’e Atatürk soyadını verdi ve bu soyadı başkalarının kullanmasını yasakladı. D- Miladi Takvimin Kabulü (26 Aralık 1925) Sebepleri: 1-Avrupa ile Türkiye arasındaki ilişkileri kolaylaş¬tırmak Açıklama: 1-Aynı gün Avrupa’nın saat ölçüsü kabul edildi. 2-1931’de Avrupaî tarz ağırlık ve uzunluk ölçüleri kabul edildi. 3-1935’de haftalık tatil Cumadan Pazara alındı. 4-1928’de uluslararası rakamlar kabul edildi. 5-Uzunluk ve ağırlık alanındaki değişiklikler ve hafta tatilinin değiştirilmesi Avrupa ile ticari ilişki¬leri kolaylaş-tırmaya yöne¬liktir. E-Kadınlara Siyasal Hakların Verilmesi (1930-1934) EKONOMİK DÜZENLEMELER 1 Mart 1922’de TBMM ekonomi Çalışmaları¬nın Baş-lıca Noktalarını Şöyle Belirlemiştir: 1-Sanayii canlandırmak ve modern araçlara sahip olmak 2-Ormanları iyi hale getirmek 3-Toplum menfaatini doğrudan ilgilendiren kuru¬luşları ve iktisadi girişimleri gücümüz oranında dev-letleştirmek. 4-Madenlerimizi işletmek ve bu alana yönelen ser-mayeyi himaye etmek 5-Ekonomik bağımsızlığın korunabilmesi için büt¬çeyi ekonomik yapı ile uygun tutmak A-İzmir İktisat Kongresi (17 Şubat-4 Mart 1923) Kongrenin Toplanma Sebepleri: 1-Milli ekonominin amaçlarını ve amaçlara ulaş¬mak için izlenecek yöntemi belirlemek 2-Ekonomik bağımsızlığın yöntemini belirlemek 3-Milli ekonominin temellerini atmak Kongrede Alınan Bazı Kararlar: 1-Anonim şirketlerin kuruluşunu kolaylaştırmak 2-Milli bankalar kurmak 3-Demir yolları inşaatının hükümetçe bir programa bağlanması 4-Sanayii teşvik etmek 5-Yerli malının kullanımına önem vermek 6-Teknik eleman yetiştirecek okullar açmak 7-Sanayi mallarının gümrük vergileri ile korunması 8-Ulaşım sorunlarının çözülmesi 9-Tüketim mallarının üretimine öncelik vermek 10-Yabancı kurumları millileştirmek Açıklamalar: 1-Bağımsız ekonomi için ilk adım Lozan’da kapi- tülasyonların kaldırılması ile atıldı. 2-İzmir İktisat Kongresi bağımsız, liberal ve milli eko-nomiyi benimsedi. 3-1930’da Merkez Bankasının kurulması Türk para¬sını yabancı sermayenin elinden kurtardı. 4-İzmir İktisat Kongresinde Misak-ı İktisadi kabul edildi. Cumhuriyetin İlk Yıllarında Özel Girişimin, Desteklen-mesine Rağmen, Beklenen Verimi Gös¬terememesinin Sebepleri: 1-Özel sermayenin yetersizliği 2-Yetişmiş iş gücünün yetersizliği 3-Deneyim ve bilgi eksikliği 4-1929’da dünya ekonomik bunalımının çıkması Devletçi Ekonomiye Geçişin Sebepleri: 1-Özel girişimin üzerine düşen görevi yerine geti-rememesi (Özel teşebbüsün desteklenmesi için 1924’de İş Bankası kuruldu. 1927’de Teşvik- i Sa¬nayi Kanunu çıkarıldı.) 2-Devletin gelişebilmesi için vakit kaybetmeden büyük sanayi atılımlarının yapılmasının gerekmesi. 1933 yılında I. Beş Yıllık Kalkınma Planı Hazır¬landı. Önemi: 1-İlk defa planlı ekonomi dönemi başladı. 2-Ekonomi devletçi (Karma Ekonomi: Büyük a- tılımları devlet yapsa da; özel teşebbüse de iş im¬kanı tanınır.) bir özellik kazandı. 3-İlk büyük atlımlar bu dönemde yapıldı. 4-Toprak reformu tam olarak gerçekleştirilemedi. 1937’de II. Beş Yıllık Sanayi Planı hazırlandıysa da; II. Dünya Savaşının başlamasından dolayı uy- gulanamadı. B-Tarımın Geliştirilmesi İçin Alınan Önlemler 1-Aşar kaldırıldı (17 Şubat 1925) Açıklama:Vergi gelirlerinin %40’ını oluşturan aşarın kaldı¬rılması ilk bütçe açığını oluşturdu. TBMM’nin bu kararı tarıma verilen önemi gösterir. 2-Ziraat Bankası kuruldu. 3-Kooperatifler kuruldu(1929) 4-Yüksek Ziraat Enstitüsü kuruldu. 5-Tohum ıslah istasyonları ve numune çiftlikleri kuruldu. 6-Toprak reformu için 1926’dan itibaren teşebbüs¬ler yapıldı. C-Ticari Hayatın Düzenlenmesi 1-Lozan Antlaşması ile Kapitülasyonlar kaldırıldı. 2-Ticareti koruyan kanunlar çıkarıldı. 3-İş Bankası kuruldu. (1924) 4-1926’da çıkarılan Kabotaj Kanunu ile Türk de- nizlerinde yük ve yolcu taşıma işleri Türk gemicile¬rine verildi. D-Sanayi ve Madencilik 1-Milli sanayiinin korunması ve gelişmesi için ka- pitülasyonlar kaldırıldı. 2-Büyük yatırımlar devlet tarafından yapıldı. 3-Özel teşebbüs desteklendi. 4-1925’de Sanayi ve Maden Bankası kuruldu. 5-28 Mayıs 1927’de Teşvik-i Sanayi Kanunu çıka¬rıldı. 6-Planlı Ekonomi uygulanarak ilk büyük fabrikalar kuruldu. 7-1933’de Sümer Bank kuruldu. 8-1935’de Etibank ve MTA kuruldu. 9-Kayseri, Ereğli, Nazilli, Malatya ve Bursa meri¬nos dokuma fabrikaları; İzmit selüloz ve kağıt; Beykoz deri ve kundura; Paşabahçe cam; Karabük demir-çelik fabrikaları açıldı. NOT: Uşak Şeker Fabrikası Teşvik-i Sanayi Ka¬nunu sonucunda kurulmuştur. E-Bayındırlık ve Ulaştırma 1-1927’de Devlet Demir Yolları Genel Müdürlüğü kuruldu. 2-1933’de Milli Hava Ulaştırma Teşkilatı kuruldu. 3-1923’de Türkiye Seyrisefain İdaresi kuruldu
Posted on: Mon, 30 Sep 2013 18:01:05 +0000
Trending Topics
Recently Viewed Topics
© 2015