Mëmë Shulla! Mëmë Shullën nuk mund ta përshkruash dot me - TopicsExpress

Mëmë Shulla! Mëmë Shullën nuk mund ta përshkruash dot me një shkrim, një rrëfim, një novelë, një libër a ndonjë roman. Po është një jetë e tërë e saj që të obligon, jo vetëm si qeparotas, por edhe humanizmi dhe vepra e saj, detyrojnë këdo nga ata që e njohën e jetuan gjatë jetën e saj atë vepër brilante të asaj plake të shënjtëruar! Mëmë Shulla, si mishërimi i të mirës ishte dhe ngelet e shenjtë në kujtesën e njerëzve. Kujtimi për të meriton jo vetëm respekt por dhe admirim. Me një fener vajguri në dorë, të cilin përpiqesha ta ruaja mos të ma fikte era, vrapoja nëpër rrugët e kalldremta e nëpërmjet monopatesh e harçash mbërrita me një frymë në fushë, që nga fshati lart i Qeparoit, se për pak çaste më ikte K/posta, me të cilën do të udhëtoja deri në Vlorë! Lashë fenerin tek Mëmë Shulla dhe me një shënim (autorizim) nga kryetari i këshillit popullor, ju drejtova shoferit të makinës kamjon e cila shërbente si postë për të shtatë fshatrat. Dyndja e njerëzve atë mëngjes të ftohtë janari ishte e madhe. Atje ku lashë fenerin, tek shtëpia e mëmë Shullës, të cilin në këto pak rreshta do ta quaj “Bujtina e mëmë Shullës”, ishin shumë bashkëfshatarë rreth 40-50 vetë, të rinj e pleq, studentë e hallexhinj. Kishte dhe shumë fshatarë nga fshati fqinj i Kudhësit dhe nga Borshi. Të gjithë ishin për të udhëtuar… Makina që ishte për të shtatë fshatrat nuk mund t’u shërbente të gjithë këtyre njerëzve, nga këta do udhëtonin veç shtatë, një prej të cilëve isha edhe unë. Por makina kishte një difekt dhe “bujtina” si zakonisht solli ngrohtësi për këta njerëz që ishin grumbulluar pa gdhirë në pritje të makinës. Të tjerët kishin udhëtuar më këmbë qysh nga Borshi e Kudhësi, me shpresë ndoshta me Kamionpostën a me ndonjë makinë të portokalleve të mbërrinin atje ku u duhej. Vite tepër të vështira. Zjarri bubulak në oxhak, me kucurat e ullirit plot me vaj ndriçonte atë ambjent hallexhinjsh të cilët kuvendonin me zë të ulët. Disa qëndronin më këmbë, disa shtrirë dhe flinin në dysheme kryq e tërthor. Disa thithnin pranë zjarrit tymin e cigares, që bashkë me tymin e zjarrit përbënte një lloj mjegulle si të kuqërremte që të pengonte shikimin. Më tej, në dhomën e madhe bujtinë, se ajo ishte vetëm një dhomë, në fund të shtëpisë, flinte mbuluar me një sixhade të rrjepur e zonja e “Bujtinës së qeparotasve” pa as më të voglin shqetësim që dyndja ishte kaq e madhe. Mëmë Shulla. Mëngjesi ishte i ftohtë dhe i lagët, një acar i vërtetë. “Bujtina” e mëmë Shullës ishte plot me njerëz me thasë, trasta, valixhe, çanta fenerë, çadra, arka portokallesh e ç’nuk të binte në sy atje. Për t’u çuditur, ishte e vetmja shtëpi në atë fushë të fshatit që shërbente si udhëkryqi për të lëvizur qoftë në drejtim të Sarandës, Kuçit, Kudhësit, Vlorës, po edhe epiqendra e gjithë kapitalit qeparotas. Atje grumbulloheshin tonelatat me ullinj, portokalle, limona, fiq dhe çdo fryt që ka mbi dhé. Ajo fushe e quajtur ndryshe “Misir” ishte baza e jetës së vendlindjes sime! Çdo kush e ka të freskët në mëndje, atë shtëpi të shenjtë që nuk u kursye askurrë për t’i ardhur në ndihmë njerëzisë. Dhe kur ishte në gjumë mëmë Shulla, dera e shtëpisë së saj ishte e hapur, mund ta shtyje pak derën pa trokitur dhe të zije një vend afër oxhakut. Kur vije nga udhëtimi, nga puna a nga ndonjë hall, detyrimisht do ktheheshe atje. Vitet pasonin njëri-tjetrin dhe Mëmë Shulla ishte në ndihmë të kujtdo, në gadishmëri të plotë. - Mëmë Shulla, mirëmëngjes! A të ndodhet ndonjë lopatë?.. - Shko, të marsha të keqen, poshtë në binxe e shiko. Po të ketë merre, mbaro punën e sille se do t’i duhet ndonjë tjetri nesër. Dhe kushdo që të ishte, mbaronte punën, sillte lopatën dhe e linte tek vendi. Dikush tjetër kërkonte një fener, një çadër se e zuri nata dhe të gjithë ajo i kënaqte. Asnjëherë dhe askurrë nuk ktheu njëri pa i ardhur në ndihmë. Bënte vaki që fenerin me të cilin zbrita natën pa u gdhirë nga fshati, ta merrte një udhëtar tjetër që vinte nga Vlora, a nga Gjirokastra, a nga Kuçi, dhe mëmë Shulla me një mëndje dhe një kujtesë famoze, i thoshte hallexhiut: - Merre, xhano, është plot me vajguri! Mbaro punë dhe çoje në shtëpinë e Mësuesit Pale, se e la sot i biri Petroja, që iku në Vlorë. Dhe feneri im përcillej duke mbaruar dy halle, timin dhe të X udhëtari. Kështu ndodhte me lopatën, kazmën, tras­tën, qeska, thasë a ç’të kishte ajo shtëpi e shenjtë. Mëmë Shulla, si një magazi­niere e mirë, i çonte në desti­nancion duke pritur e përcjellë hyrje e dalje të tjera. Kështu ndo­dhte e dhe me letrat, tele­gramet, pakot që vinin nga PTT e Himarës. Ndodhte që barba Kiçua të ishte sëmurë dhe posta e linjës e linte postën tek shtëpia e shenjtë. Fshatarët me dhjetra shkonin e shikonin dengun e letrave, merrnin të tyret dhe linin adresat e tjera. Me një fjalë për dekada kjo shtëpi kreu funksion të shenjtë dhe shenjteria e saj, mëmë Shulla, dirigjoi gjithë këtë lëvizje njerëzish, malli, ha­llesh, pa as më të voglin shpërblim. Ndodh­te që vije nga Himara më këmbë, natën në dëborë a shi, në të ftohtë a në cerë të vapës. Do ktheheshe tek “Bujtina” jonë dhe po të ishe pa bukë, i kërkoje ndonjë copë paranike* mëmë Shullës. Hera-herës ajo e shoqëronte edhe me pak qumësht a kos nga lopa Shahe, se mëmë Shulla ishte e Shahe. Ajo ishte më tepër se një burrë; grua e bëshme, plakë fisnike, e zgjuar dhe, mbi të gjitha, shumë humane. Nuk e spegoi dot asnjë qeparotas dashamirësinë e saj me njerëzit, bujarinë dhe madhështinë e saj! * * * Mbasi u rregullua makina nga difekti që kishte, shoferi lexoi listën e këshillit me të shtatë pasagjerët që do udhëtonin atë ditë, të cilët u pajisën me bileta dhe u sistemuan. Çdo fshat sipas përcaktimit dhe udhëzimit që kishte nga Parku në marrëveshje me Komitetin Ekzekutiv kish të drejtë të lëvizte 7 persona, kurse Himarës i rezervoheshin 12 vende me që ishte qendra e krahinës, kishte më shumë popullatë, po edhe të huaj, nëpunës, arsimtarë, ushtarakë se Himara ishte aherë zonë kufitare!. Për dekada përsëritej e njëjta skenë, ata që mbeteshin ktheheshin përsëri tek mëmë Shulla të kalonin ato pak orë të ftohta të mëngjesit sa të çelej dita. Ata që ishin për të udhëtuar do prisnin, të tjerët do merreshin me punët e ditës. Në shumë raste, për të pritur makinën në ankth tërë ditën e për të mos u ngjitur lart në fshat shumë persona e gdhinin afër zjarrit tek “Bujtina” e shenjtë. Sa dëgjonin ndonjë zhur­më makine dilnin me vrap në xhade, por shpesh makinat nuk ndalonin fare iknin duke ngritur e lënë pluhurin e rrugës mbrapa, vetëm sa pudrosnin këta njerëz të mire, por të vuajtur! Ata ktheheshin përsëri pranë zjarrit, tek “bujtina” e tyre!. U bë zallamahi në kohën kur shoferi mbylli dyert e autobuzit. Ngelën atje njerëz hallexhinj, një grua ishte mjaft e sëmurë, me dhimbje të tmerrshme. Mendohej se kishte abortuar pa dashur dhe gjendja e saj për çdo çast rrezikohej. Por këshilli nuk e kishte në listë. U mundova t’i linja ven­din me gjithë sinqeritet e shpirt asaj të sëmure dhe të udhë­tonte ajo në vendin tim, por edhe kjo ishte e pamundur, sepse shoferi bashkë me biletat i tregonte policisë rrugore ose operativëve të sigurimit edhe listën e këshillit. Me shumë vështirësi, duke ju lutur të gjithë fshatçe, shoferi e mori deri në Himarë, që atje t’i jepej ndihma mjeksore. Autobuzi u nis dhe mbas gati tetë orë udhëtimi mbërritëm në Vlorë, të lemerisur e të lodhur nga rruga dhe nga trastat që ishin në atë makinë. Të nesërmen, kur shkova në punë, kërkova në telefon tek Kostia, e cila bënte detyrën e telefonistes në shtëpinë e sekuestruar të Pole të shpallur “kulakë” dhe të shpërngulur nga fshati, nënën time në fshat, ta lajmëroja që mbërrita mirë. Mbasi e përshëndeta nënën e fola me të në fund më thotë, se fenerin e dërgoi Mëmë Shulla… Qesha: - S’kish si ndodhte ndryshe - i thashë. - Si zakonisht, feneri e di rrugën vetë, shtëpi, mëmë Shulle dhe përsëri në shtëpi. U përshëndeta gëzueshëm me thënien e nënës. Po, mëmë Shulla kishte lindur për të bërë të mira. Dhoma e saj ishte me përmasa marramendëse. Qysh kur isha i vogël mendohesha të kuptoja si mund të qëndronte mbi katër muret një çati kaq e madhe pa një kollonë mbështe­tëse bile edhe me tjegulla “Marsileze”, të rralla për karakteri­stikën e ndërtimit të fshatit tim. Çfarë mjeshtrash kanë qënë të parët se ajo shtëpi duhet të ketë qënë mbi treqind vjeçare dhe e vetmja në atë qendër kryqëzimi. Pyetje të tilla i bëja vetes kur isha fëmijë e gjithmonë. Habitesha. Nuk kishte bërë kurrë vaki ndonjë mpleksje a grindje me bashkëfshatarët, jo m’u ngatërrua çadra, jo nuk është feneri im, apo thesi im. Mëmë Shulla ishte central dhe kurrë nuk ndodhi ndonjë fenomen negativ. Atje fshatarët linin bidona me vaj ulliri kur ishte fshati pa u kolektivizuar, bidona italjanë të mbetur nga lufta, dikur të mbushur me benzinë, më pas ata shërbyen për trasportimin e vajit nga fabrika e punimit të ullirit në Himarë a në Sasaj. I sillte makina a mushkat. Mijëra bidona strehoheshin tek mëmë Shulla për disa ditë, sa të ishte i zoti gati për ta tërhequr mallin sipas hallit. Ndodhte që bido­nat kalonin edhe të njëqind copët, vendoseshin edhe më kate, ca të kuq e ca jeshil, ca me fjongo e disa me shenja. Ama asgjë s’mungoi dhe asgjë nuk u ngatërrua, çdo kush merrte të tijat, pa sjellë shqetësime e kofondime. Llogarit, që çdo shtëpi e fsha­tit tim në ato kohëra merrte nga 10- 12 kv vaj ulliri në vit, dhe ashtu mbusheshin pillat apo fuçitë 200 l, ose 100 l. të mbetura edhe këto nga lufta. Dhe gjithë kjo sasi e madhe vaji do strehohej fillimisht tek “Bujtina e shenjtë”, qoftë edhe në qilarin e tij dhe që atje pastaj merrte destinacionin, për në shtëpinë e gjithsecilit. Llogarit që fshati aso kohe kalonte të 400 shtëpitë! Nuk mund të guxonte kush nga bashkëfshatarët, qofshin burra apo gra, t’i thoshin… “mëmë Shulle, më jep një çikë kallainë* (enë me një pipetë për të hedhur vaj në sallatë e në lakëra..), të të hedh pak vaj”. Në qoftë se do bëje një ofertë të tillë ajo, mëmë Shulla pezmatohej e zemërohej dhe nuk të shikonte me simpati, pavarësisht se ajo do të të shërbente përsëri. Nga askush nuk pranonte asnjë ryshfet, qoftë edhe një llokum. Ajo ishte shume e pasur. Të tillë kishte shpirtin e madh dhe zemërgjerësinë, sepse ekonomikisht ishte e varfër! Mëmë Shulla ngrihej që pa gdhirë, lëvizte nëpër njerëz të shtrirë nëpër dysheme, nëpër frona e stola; pa bërë zhurmë qasej afër zjarrit, e rregullonte pak atë duke i hedhur edhe një dru tjetër, pinte një lëng kafeje, dhe, pa shqetësuar mysa­firët e ardhur në orë të ndryshme të natës, zbriste në qilar, nxirrte lopën me viçin dhe me të dy delet i çonte për të kullo­tur. Pas ndonjë ore, me një dorë bar në duar kthehej përsëri. Bujtësit e natës, të lodhur nga hallet e ditës dhe nga ngrohtësia e zjarrit flinin për shtatë palë qejfe dyshemesë së “Bujtinës” të mëmë Shullës, me ndonjë xhaketë mbi kokë. Qeparotasi e kishte të vështirë që të ngjitej e të zbriste nga fshati në fushë me kazmat, belat, a lopatat, cekuret, par­mendat… që i duheshin përditë, ose me thasët e ullinjve mbi kurriz, mbarë e shpjerë..! Ndaj në orët e para të mëngjesit, një pjesë e mirë e tyre, qofshin këta të rinj, burra, gra, fëmijë paraqiteshin në ambjentet* e Mëmë Shullës të merrnin veglat e punës që kishin lënë aty të djeshmen, mbaronin punën dhe përsëri tek “Mëmë Shulla”. Ishte një gjë mjaft e çuditshme: çdo kush pa e bezdisur të zonjën e shtëpisë, merrte atë plaçkë vetjake, falenderonte plakën dhe ikte në ditën e re të punës, për t’u kthyer përsëri në mbrëmje. Dhe kjo histori vazhdoi në dekada, deri sa atje në kërthizë të këtij kryqëzimi filloi të lindte fshati i ri i Qeparoit fushë, një nga qendrat më të bukura turistike të rivjerës sonë të mreku­llueshme dhe të detit JON! * * * Për vite të tëra kujtimi i Mëmë Shullës i shërbeu Qeparoit edhe si një “formaci” e llojit të veçantë. Mëmë Shulla kishte një lopë të mirë, e vetmja në fshat, dhe me rekomandim të Babë Lames, doktorit, me qumështin e asaj lope kuroheshin fëmijët anemikë të fshatit. Pas shumë vitesh mbanin lopë edhe Qeskajt, Thanasmataj e më vonë Gjokajt a ndonjë tjetër, por lopa e Shahe ishte ilaçi i fëmijëve të fshatit tim. Në disa bidonë të bardhë, mëmë Shulla milte lopën, e cila ushqehej mirë se ishte e vetme në tërë atë fushe dhe qumësht kishte mjaft. Zbrisnin nga fshati nënat e fëmijëve të sëmurë, merrnin arancatën “ilaç” tek mëmë Shulla, falenderonin, dhe të nesërmen i njëjti avaz: - Mëmë Shulle. - Hë, a të keqen, ç’ke? - Më nisi babë Lamia, për pak qumësht se e kam fëmijën sëmurë! - i thoshin gratë. - Mirë, a të keqen, do të të jap. Do heqim pak nga të gjithë dhe t’i bëjë mirë djalit e të jenë të shkuara. - Faleminderit. Mund të duket vërtetë e çuditshme, por kjo qe e vërteta. Lopa e Mëmë Shullës ishte e veçantë, qumështi i saj kishte vlera shpëtimtare. Dhe Mëmë Shulla mbushte një varg shishe arançate me qumështin e bekuar e ua jepte hallexhinjve. Mijëra ishin njerëzit që kalonin brenda muajit për hall tek ajo derë dhe kurrë nuk u dëgjua që ajo të shqetë­sohej a të mallëkonte të parët që kishin ndërtuar atë shtëpi të vetmuar në atë fushë, për të cilën ajo teloporitej e merohej tërë ditën. Sa mbyllte sytë për një çikë gjumë në drekë gjatë behareve të nxehta, dikush i kërkonte të mbushte një kovë me ujë në pus e ta çonte tek kamixhijtë e tjegullave që përvëloheshin nga puna dhe zjarri i furrave të pjekjes. - Merre, a të keqen, shko tek pusi. - ishin fjalët e mëmë Shu­llës, - Hiq kovën nga litari, shpjeru, shpjeru shpejt ujë të varfërve, se u zhurinë në diell dhe sille përsëri, të marça të keqen, se shkojnë udhëtarë e fshatarë të tjerë e duan të pinë ujë…. Dhe mbas disa minutash, kova shkonte plot me ujë në Valte afër detit ku punonin mbi pesëdhjetë vetë në punishten diellore të tjegullave. Pastaj kova kthehej përsëri në grykën e pusit, e lidhur me atë litarin e mbetur nga lufta, i cili jetoi me dhjetra vjet ashtu komba-komba nga lidhjet e tepërta. Dikush thërret: - Erdhi përsëri…! E sollën… erdhi kova…! Tek gryka e pusit ishin mbi njëzetë të tjerë që ishin tharë për ujë tek hijonin nën hijen e portokalleve të baçesë së Mëmë Shullës. - Vonova pak, Mëmë Shulle më fal! - Jo xhano, shpejt erdhe po ja u thanë këta të varfërit. - Sa u hodha nëpër pagure nga një cere ujë kamixhinjve… - Mirë mirë, të keqen… Dhe kova e shenjtë e pusit vazhdonte lidhur me litar në një çikrik odisenë e përjetshme…për të njomur buzët e të zhuriturve. Në një natë të tmerrshme dimëri, duke mbushur gëzhojat, brenda në shtëpi të tij, aksidentohet me armë gjahu, barba Sofua, njeriu i mirë e gazmor i fshatit. Menjëherë ranë kambanet dhe fshati u ngrit i tëri. E rrëmbyen disa burra në një vig që ndodhej në kishë për raste vdekjesh dhe turma njerëzish, gra burra, të rinj, fëmijë nëpër errësirë me kandila e çirake, zbritën monopateve të kalldremta për t’i dhënë ndihmën mjeksore, të pak­tën deri në Himarë. Ulurima e grave të rrenqe­thte mishtë, të plagosurit po i ikte shumë gjak. Babe Lamia, duke ecur në krah të vigut, mjekonte nën dritën e një feneri vajguri plagët, duke mundësuar mos rrjedhjen e gjakut. Karvani me të plago­surin mbërriti tek mëmë Shulla, në shtëpinë e së cilës ishin jabanxhinj të tjerë që kalonin natën. Për fat atë natë mëmë Shullës i kishte ardhur nga Vlora i nipi, Sotiri, shofer me zisin e tij dhe menjëherë të aksidentuarin e sistemuan në vig në karro­cerinë e makinës. Hypën rreth 40 vetë, të afërm dhe bashkë­fshatarë dhe u nisën urgjent për në Himarë a në Vlorë. Do vepronin si të rekomandonte doktori i Himarës, mjeku huma­nitar Kalem Tako. Unë, në atë kohë fëmijë, me shumë të tjerë, burra e gra, u strehuam tek zjarri i madh i shtëpisë së shenjtë të mëmë Shullës. Me ankth kaluam natën me shpresë që i aksi­dentuari të shpëtonte. Më ka ngelur në kuj­tesë qëndrimi e asaj gruaje e cila, mbasi u bëri burrave e grave nga një ponç të nxehtë me raki e me limon, na qerasi edhe ne fëmijëve që kishim shkuar mbrapa prindërve, me nga një cepele a bukëfiqe. E gdhimë gjithë natën pranë zjarrit, duke dëgjuar lutjet e Mëmë Shullës drejtuar Zotit që i aksidentuari të shpëtonte. Afër më­ngjesit kthehet Sotiri nga Himara me gjithë njerëzit që shoqë­ruan barba Sofon dhe thanë se e përcollën për në Vlorë urgjent me një ambulancë të vjetër. Njerëzit u qetësuan se Sotiri tha që barba Sofua shpëtoi nga vdekja. - E shihni - tha mëmë Shulla. - Na dëgjoi Zoti dhe e shpëtoi të varfërin. Atëherë Barba Sofua më dukej plak, por ishte a s’ishte tek të pesëdhjetat! Dhe në fakt shpëtoi. Mbas disa ditësh u kthye nga spitali ku pat humbur një sy dhe disa gishta të dorës. * * * Mëmë Shulla ishte e para që merrte vesh kur dikujt prej bashkëfshatarëve u vinte ndonjë letër e zezë, për ndonjë vdekje të afërmve të tyre, kur këta ishin jashtë fshatit. Postjeri dhe nje­riu i mrekullueshëm Kiço Treko nga Dhermiu, pasi përshkonte një ditë po, një ditë jo, të 7 fshatërat e Bregut, kur mbërrinte në Qeparo, stacionin e parë e kishte tek Mëmë Shulla. Kishte bërë disa orë rrugë më këmbë nga Himara, me një çantë të vjetër lëkure në krahë, mjaft të rëndë me gazeta e letra, e cila s’ju nda gjithë jetën mbi supe duke shpërndarë postën dhe ishte e lodhur. Ashtu siç ishte ujë në djersë nga rrugëtimi, barba Kiçua, ndalonte të pinte një kafe dhe një gotë ujë të ftohtë nga të pusit tek bujtina… Përshëndeste të zonjën, e mirrte pak mënjëanë se shtëpia siç thamë ishte gjithmonë me kalimtarë dhe hallexhinj. - Mirëdita mëmë Shulle. - Mirëdita, o Kiço. U lodhe? - E po, nga pak - gjegjej postjeri. - Ulu të të bëj një lëng…- i thosh Mëmë Shulla dhe, kur kishte letra të zeza në çantë, ajo e kuptonte që në sy postjerin, i cili e kryente detyrën e shenjtë me devotshmëri. - Ç’kafe, moj motër…Më mirë helm më thuaj! - Eja, eja - i thoshte mëmë Shulla duke ja bërë me dorë dhe me noime* që të mos e kuptonte kush… - Hë more i uruar, thuajmë, ç’ka ndodhur! Barba Kiçua pa hezituar, hapte çantën, i lexonte adresën mëmë Shullës dhe ajo dinte për kë bëhej fjalë me atë lajm të kobshëm. - Prit, prit të ndërrohem dhe ngjitemi avash-avash të dy… Dhe mëmë Shulla shkonte drejt e në shtëpinë e vakisë dhe me lotë në sy shpallte vdekjen, qofshin këta mërgimtarë jashtë atdheut, a brenda Shqipërisë. Ishte bërë zakon që, sa shikonin plakën që të ngjitej lart në fshat, gjithkush kuptonte se një lajm të keq do merrnin vesh. Fshati mbas pak do të dëgjonte kambanat e zisë që lajmëronin kobin. Në krye që­ndronte mëmë Shulla, veshur kokë e këmbë në të zeza, sha­minë e zezë, mbi ballë, si gjithë nënat tona të helmuara gjithë jetën. Në ato raste shtroheshin qylymet dhe ajo, bashkë me të zotët e shtëpisë, prisnin ngushullimet për hatanë që kishte ndodhur. Kjo misionare e shenjtë për çdo ditë të jetës mishëronte të mirën, humanen, njeriun dashamirës e paqedashës. Kur isha fëmijë, së bashku me disa shokë do të shkonim të laheshim në det. Nga Krekat dëgjohej një zhurmë dhe një zallamahi. Ishin mbledhur gra e burra dhe dy bashkëfshatarë, tipa të veçantë e pak sherrxhinj, po grindeshin dhe kacafyte­shin në prezencë të grave e fëmijëve. Godisnin dhe fyenin njëri-tjetrin dhe ishte e pamundur të ndaheshin. U hodhën disa burra për t’i ndarë, mirëpo të dy sherrxhinjtë po kacafy­teshin më shumë. Ne fëmijët, me gjykimin tonë, shikonim këtë skenë dhe prisnim kush do fitonte, por në këtë kohë vjen mëmë Shulla me një furkë leshi në dorë dhe e irrituar u thotë: - Ndahuni!!!... Burra jeni ju që rriheni në sy të grave dhe të fëmijëve? Turp, si nuk keni! Turp të turpëroheni! Hajde, mos të dëgjoheni më. Ju të tjerët, shpërndahuni. Dueli heshti menjëherë si i prerë me thikë. - Pse turpëroni veten? Hajde, jepni dorën njëri-tjetrit. Hajde u them. - Dhe të dy “kokosharët burra”, që njiheshin në fshat si të tille, dhanë duart për miqësi. Mëmë Shulla vuri të dy duart mbi duart e tyre dhe luti Zotin për paqe midis palëve. Interesant! Më vonë mora vesh se ata kurrë nuk ziheshin më me njëri-tjetrin…Me të tjerët edhe ndodhte. Ç’fuqi shkarkoi ajo atë ditë sa edhe sot pyes veten …pse? Ata nuk dëgjuan burrat e fshatit që deshën t’i ndanin, as gratë e tyre që u ndodhën në sherr. Pse me fjalën e mëmë Shullës s’u ndien më?Ku vallë qendronte forca magjike e kësja plake fshatare?! Avash plaka e shenjtë u ngjit në manastirin e vjetër ku shërbente me vite, ndizte kandilat dhe u binte kambanëve… Njerëzit shpejt morën vesh ndodhinë, se në atë kohë çdo kush punonte tokën dhe baçet e veta, (kolektivizimin nuk e njihte kush aherë) “Pse bien kambanët?”, pyesnin njerëzit? “Se mëmë Shulla, pajtoi filanin e filanin” dhe fjala merrte dhenë. Ama sherri ndaloi një herë e përgjithmonë. Besoja se ajo kishte forcë magjike në dobi të njerëzisë dhe mendoja se do kishte ndonjë fuqi të padukshme?!... * * * Kështu ndodhi edhe me një çift që ishte gati për divorcim. Ata kishin vite të martuar, kur një ditë i shoqi, mbasi kishte pirë pa hesap, i thotë të shoqes: “Merr fëmijët dhe shpejt tek yt atë…” Jepte e merrte e shoqja të mos dëgjohej në fshat duke ju lutur e qarë atje në arë ku po punonin vatrat e portoka­lleve. Dihej që burri i saj qe qejfli rakie dhe pa më të voglën arsye u bë bishë, duke kërcënuar të shoqen të largohej urgjent nga sytë e tij. Ku të shkonte kjo grua me një fëmijë në djep dhe tjetrën katër vjeçe, pa asnje arsye?! Mëmë Shulla, me lopën para dhe dy delet pas dhe me një dorë bar në duar, dëgjon grindjen e u flet të dyve: - Mos bërtisni fort, uleni zërin! Ndërsa ti - i drejtohet gruas - bëj si të thotë burri! Tani, këtë çast merr djepin, vajzën e nisu! Hajde se të ndihmoj edhe unë. - Ba ba! Ç’më thua mëmë Shullë!! Po me bie kot më qafë, pa punë! - Ngreu, të thashë këtë minutë dhe mos u ndiej fare! Bëj ç’të thonë - i tha, dhe gruaja e mërzitur duke qarë me ngashë­rim, merr fëmijët, ngarkon djepin dhe shkon mbas shënjetëreshës. Përshkuan një copë rrugë nëpërmes portokalleve dhe, pasi hapi derën e qilarit, futi lopën dhe delet e u hodhi të hajë. Mëmë Shulla i thotë gruas. - Hajde lart, shkarko djepin, ushqe djalin (të cilin e kishte në gjoks) e bëna nga një kafe të mbledhim zemrën se na shqe­tësuat! Gruaja pa u ndier e folur asnjë fjalë bën si i thotë mëmë Shulla. Pinë kafenë, qëndruan pak çaste bashkë, atje në hyrje të portës tek potoni, se koha ishte e mire, dielli sapo perëndonte dhe rrezet e tij të kuqerremta ndiheshin nga ana e perëndimit si të zjarrta. - Rri këtu e mos luaj sa të vij unë! - i thotë dhe mori shkopin, dy qirinjtë dhe u ngjit në manastir… Përsëri mbasi ndezi qirinjtë, u ra për gati pesë a dhjetë minuta kambanëve dhe u kthye tek gruaja e cila qante me ngashërim për ç’i kishte ndodhur! - Pusho se s’të ka lezet. - i tha gruas - Do thotë dhe fshati çka kjo qyqe që qan e ngashë­rehet! Sonte do flesh këtu me mua dhe nesër në mëngjes do shtro­het puna, ka perëndia! - E kështu e kaloi atë natë mëmë Shulla afër zjarrit me gruan dhe fëmijët. Njerëzit linin veglat dhe shikonin pse kjo grua nuk ngjitej si zakonisht me burrin e me fëmijët për në fshat. Dyshonin për ndonjë gjë të pakëndshme, por s’kishin ç’të thoshnin se mëmë Shulla ishte tepër serjoze dhe e prerë me përgjigjet dhe pyetjet që i bënin. - Mëmë Shullë, ku ta lë lopatën dhe kazmën? - Atje ku e le përherë, dhe hajde, ik se u bë vonë! - Natën e mirë. - Natën e mirë, të keqen. Kishte njerëz edhe gra që i thërrisnin gruas së varfër: - Hajde, nuk do ngjitesh lart? - Jo - përgjigjej mëmë Shulla, - Do vijë i shoqi ta marri se ka shkuar deri në Himarë. Asnjë burrë a grua nuk e zgjaste të kërkonte më shumë. Nga mesi i natës zbret burri pasi vërifikoi që e shoqja s’ishte kthyer në shtëpi të babës se vet… zbret poshtë e troket tek mëmë Shulla, e cila sa e pa tek dera i thotë: - Mos e bëj më këtë që bëre sot, se perëndia do të ndëshkojë! - Faleminderit shumë, mëmë Shulle! Kisha pirë pak dhe dreqi më hodhi kot se koti mbi të! - Thuaji “më fal” dhe ngjituni tani për në fshat dhe nesër të zbrisni përsëri bashkë në luftë të jetës, të rrisni dy fëmijët që u ka dhënë Zoti, por edhe fshati të mbyllë gojën! Përqafuan plakën e cila u tha: - E shikoni që Zoti sonte është me ju, se asnjë i huaj s’u ndodh sonte këtu për të bujtur, qoftë fshatar a borshjot, kudhesjot apo kuçjot…! Çifti u ngjit dhe zbriti të nesërmen në punë mbas një nate të vështirë. Në dy zemrat e tyre diçka ishte mangët. U desh fjala e bekuar e mëmë Shullës dhe kurrë ai çift nuk pati raste të tilla të pa përgjegjshme, përkundrazi kaluan jetën në harmoni të plotë, me djem e me vajza plot. * * * Mëmë Shulla, kjo grua bujare që njihej në gjithë krahinën për shenjtërinë dhe mikpritjen, ishte lajmëtare jo vetëm për ndodhira vdekjesh, por edhe për dasma.! Është një histori më vete, e paparë kund tjetër, shumë e bukur, emocionante ajo e dasmave në fshatin tonë, sidomos kur nuset vinin nga fshatra apo zona të tjera. Para se të ngjiteshin lart e të hipnin te shtëpia e dhëndërrit, nuset e gjithë dasmorët ndalonin te bujtina e mëmë Shullës. Atje zhvillohej akti i parë i dasmës, ose, si të thuash paradasma! ...Në të tilla raste bujtina shtrohej mirë e bukur. Qylyma, sixhade me xhufka si ato të Persisë me ngjyra të ndezuara, me modele fantastike të punuara në avlemendet e gjyshes sime, që ishte për dekada të tëra, edhe mamija e fshatit, rru­gica, ve­lenxa të leshta, jastekë leshi me dekoracione sto­lisnin shtëpinë e mëmë Shullës. Në gjithë pllakat e gurta të obo­rrit, nga para dhe mbrapa letervisë, në shkallët e gurta e kudo nëpër konturet e kornizat e dyerve e të dritareve ndri­çonte e bardha e gelqeres. Mbushej çdo shkallë e gurtë nga të dy anët me vazo lulesh të sajuara dhe nga ndonjë­herë me derrasa ullishteje të gdhendura me sqepar. Kudo vinte era e trëndafilit, e manxuranës dhe karafilit, nëpër porto­kallet, në tavat e tyre, harlisej trëndelina, e cila ujitej bashkë me pemën dhe jeshillëku i ullirit e bënte këtë bujtinë akoma më festive. Siç thashë kështu ndodhte sa herë do vinte një nuse e huaj nga ndonjë fshat tjetër, a nga ndonjë qytet a krahinë e Shqipërisë dhe ndalesa, starti për në fshat do ishte pikërisht kjo shtëpi e stolisur për festë. Në të tilla raste ky udhëkryq, kjo fushë, kjo shtëpi dyndej nga gjithë fshatarët, qofshin burra gra, pleq, vajza, djem e fëmijë. Të gjithë prisnin nusen, pra gëzimi ishte i gjithë fshatit. Para shtëpisë qendronte mëmë Shulla, e ulur në një fron dhe sodiste gjithë gaz shtëpinë të shtruar me sixhadera dhe me jastekë fantastikë. Vishej me rroba të mira dhe të shtrenjta, por të zeza, të ruajtura në ato senduqet që mua më ngjanin sikur kishin mijëra vjet me ato brava karakteristike e çelësa që i kalonin të 20 centimetrat. Relike dhe kaluar relikeve. Përreth saj ishin plot gra e plaka, të gjitha të gëzuara. Fshatarët kërcenin valle, vajzat e nuset e bukura të fshatit, të veshura e të stolisura për dasëm, kërcenin edhe ato dhe merr­nin pjesë në gëzim duke fluturuar në valle si flutura të vërteta. Më tej, të veshur bukur, djemtë këndonin këngët që këndoheshin në këto raste. Gjithë fshati në festë, gjithë fshati gëzonte. Mëmë Shulla shprehte gëzim në shpirt dhe në sy, e pështjellë nga gra e plaka të ulura nëpër frona druri e në këmbë, që të entu­ziasmuara dhe tërë kuriozitet diskutonin si do të jetë nusja, ç’njerëz do të ketë, me se do të vijnë, sa do të vijnë... I zoti i dasmës, bënte ç’bënte dhe me shishen e rakisë në dorë, u shprehte mëmë Shullës dhe gjithë fshatarëve që merrnin pjesë në këtë gëzim, falenderimet dhe dashamirësinë e tij, i gëzuar dhe çakërrqejf, për këtë pritje madhore dhe për startin, se që andej do nisej nusja për lart në Qeparo. Me kalë a me mushkë do ngjitej shkëmbit të Lace nga udhët e rrezik­shme të Shkëmbit të Petesit, dhe mbrapa e shoqëronte gjithë fshati, se i gjithë fshati ishte në dasëm. Kështu ka ardhur edhe nëna ime, Gita e Vode nga Piqerasi, kështu erdhën në ato vite dhjetra e dhjetra nuse dhe të gjitha, ndale­sën e parë dhe llokumin e mirëseardhjes ua servirte e zonja e shtëpisë, mëmë Shulla. Ajo ishte edhe e zonja e gjithë fshatit! Ankthi i pritjes së nuses e bënte ahengun dhe gazin e kësaj dite më të zjarrtë e më të gëzueshëm dhe, kur vinte ora e mbërritjes së nuses, buçima jehonte dhe shpellat e fshatit të gurtë e kthenin në jehonë të pa fundme këtë gëzim. - Erdhi erdhi!… Po vijnë - dëgjoheshin thirrjet dhe ja, mbas pak minutash, nusja dhe krushqit që ishin të shumtë, zbrisnin nga kamjoni nën breshërinë e armëve dhe të çifteve. Në këtë kohë mëmë Shulla dhe gratë ngriheshin të gjitha në këmbë. Dhëndërri ndodhej në fshat lart, nusja e orientuar, afrohej para mëmë Shullës, e mbajtur në krah nga i ati. Paraqitej me lot në sy, ulej e i puthte dorën kësaj fisnikeje, e cila mbante një tabaka në dorë me një kupë qelqi me plot dekor, me llokume. Nusja zgjaste dorën si me ndrojtje, mirrte llokumin dhe e kafshonte pakëz. Atë çast masa e njerëzve, i madh e i vogël shpërthente dhe buçiste kënga. Ashtu fshatçe futeshin brenda në bujtinën e shenjtë, merrnin një këngë e një valle, duke rufitur rakinë, në çdo cep të bujtinës. Nëpër frona ishin pjatat me palafike, arra, bajame, portokalle, që s’mungonin gjithë vitin. Pasi mbaronte kjo ceremoni tradicionale plaka u jepte urimin. - Të trashëgohesh, bijo, në Qeparo! U plaksh me djem e me vajza, ku kalle këmbët të të bien edhe dhëmbët! Atëherë krushqit ndienin një rrënqethje dhe bashkë me nusen këndonin dhe një pjesë dhe përloteshin. Fshati im nga vetë pozicjoni gjeografik është i ashpër, i vështirë për të jetuar, po siç e thotë fjala, dashuria të shpie në majë të malit dhe vetë krushqit e dinë ç’është Qeparoi! Ishte përsëri mëmë Shulla që, para nisjes për lart i drejtohej nuses dhe krushqve: - Mos m’u loto, xhano, se erdhe në këtë çikë vend! Ta kanë thënë që jemi të kapedanëve, e, po s’ta kanë thënë, do ta them unë… Po tani nisuni, o krushq, se dikush u pret lart, se, po vonuat ju, mos vjen poshtë ai, dhëndëri dhe na turpëroi! Hajde diell t’ua bëjë Zoti, o i zoti i shtëpisë! Mot me një djalë! - Faleminderit e të të kemi me jetë, se je mëma e gjithë qeparotasve dhe e Qeparoit! - Hajde, mos vononi. Nisuni, t’u jetë e mbarë! Gaz, o Perëndi dhënsh për Qeparonë! - Hiqte shaminë nga koka, dhe drejtonte sytë nga manastiri duke u lutur. Nusja i puthte sërish dorën mëmës, e hypnin në kalë dhe menjëherë kërciste përsëri kënga e vallja rrugëve të kalldremta e deri sa mbërrinin në fshat. Mëma i ndjek me sy deri sa hyjnë në shtëpi. Më pas shkon në Manastir bën shërbesën, u bie këmbanave të gëzimit, kthehet prej andej, nderrohet dhe shkon t’u hedh një dorë heje (bar) lopës dhe deleve. Por sa niset, mbërrijnë tek dera dy kuçjotë me mushka ngarkuar, të cilët do të shkonin në Delvinë…, ku bëhej pazari për krahinat tona. Ata përshëndes­nin plakën, shkarkojnë mushkat dhe futen brenda për të bujtur si në shtëpi të tyre. Brenda bujtina kishte edhe shishe plot me raki edhe palafike e çdo gjë të mirë se helbete, akoma ishte ora e startit të nuses së ardhur. - Futuni brenda se për pak vij, - u thosh mëmë Shulla kuçjotëve dhe kur kthehej ata e uronin për çiftin. Ajo priste urimet dhe shtronte rakinë e mezenë. Dasma vazhdonte sipër, në fshat, por edhe këta bujtes ishin pjesëmarrës në dasëm, te Bujtina e pritje përcjelljeve te shtëpia magjike e mëmë Shullës. * * * Gjatë viteve të Luftës NÇL mëmë Shulla dhe letërvia e saj ka mbajtur një qëndrim, që rrallë ka ndodhur. Në atë kohë në letervi shërbenin gjashtë shtatë fshatarë të cilët përballonin gjithë prodhimin e ullirit të Qeparoit, duke e përpunuar atë dhe duke nxjerrë vaj. Në kohë sezoni ata punonin me ndërresa dhe pothuaj e gdhinin gjithë natën nëpër presa, të cilat presonin bersinë pothuaj mekanikisht, me forcën e krahut. Mëmë Shulla drejtonte gjithë këtë aktivitet. Letërvia Shahe ishte epiqendra e jetës. Gra e burra në sezon të ullirit e mblidhnin atë kokërr më kokërr nëpër ferra e nëpër driza, mbushnin thasët e koshat dhe me kafshët para, me tërkuzë dhe me ngarkesë mbi shpinë, nënat tona trasportonin ullirin nga baçet për në letërvi. Nëpër male djemtë e vajzat e Shqipërisë luftonin të dëbonin armikun që kishte okupuar vendin. Atë dimër pro­dhimi ishte shumë i mbarë, punëtorët e letërvisë, grumbu­llonin, peshonin, përpunonin pa orar. Para magazinës gjithmonë ishin grumbulluar njerëz dhe kafshët e ngarkesës që sillnin mallin. Lufta partizane po bëhej çdo ditë më e ashpër. Nga kjo letërvi përcilleshin bidonat dhe enët me vaj për partizanët, të cilët shtabin e tyre e kishin në merqinja te Kuçe. Trasporti bëhej natën. Si kudo edhe tek ne reaksioni kishte ngritur krye. Ishin persona të veçantë që hidheshin sa andej këtej si lepuj dhe nga të frynte era. Një herë afër partizanëve dhe një herë mbas të huajit që kishte pushtuar vendin. Në kohën që letërvjarët ishin në kulmin e punës dhe vurgu i ullirit, si zakonisht, me ngjyrën e tij të zezë dhe të shkëlqyeshme përshkonte një rrugë prej punishtes dhe derdhej në vijën e Kovaçit e prej andej në det, mëmë Shulla u përplas me një ndodhi që u quajt vepër brilante dhe ngeli lapidar në kujtesën e njerëzve për shumë dekada. Shpesh mëmë Shulla e pastronte këtë vijë të ujit dhe të mbeturinave teknollogjike të punishtes duke hequr gjethet dhe ndonjë plis a gur që rrëzohej nga gërryerja e tokës, se pusi për të 24 orët rrjesht shërbente për përpunimin e ullirit dhe daljet ishin të mëdhaja. Një ditë herët kur mëmë Shulla u nis të bënte këtë punë të pastronte vijën e cila nga vitet ishte thelluar dhe zmadhuar u rrethua nga gjashtë a shtatë gjermanë, të cilët, të armatosur, kërcisnin dhëmbët duke e kërcënuar plakën. Ata kërkonin diçka, po nga ta merrte vesh plaka e shkretë! Me ta ishte dhe një ballist nga një fshat fqinj, të cilin mëmë Shulla e njohu se edhe ai, para pushtimit kishte bujtur në shtëpinë e saj. Menjëherë mëmë Shulla i thotë: - O Beqooo! Ç’kini me mua që më rrethuat dhe më kërcënoni sikur të kem vrarë njeri. Unë vetëm të mira kam bërë dhe bëj, të paktën ti e di këtë. - Jo - i thotë Bequa, - me ty s’kemi gjë, po kemi të dhëna që mbrëmë këtu kanë ardhur tre partizanë dhe kanë lënë një partizane të semurë. A di gjë, apo ka fjetur tek ti? - Thuaju, të keqen, këtyre se unë s’kam parë as partizanë e as partizane dhe ta dinë mirë këta që partizanët s’janë budallenj të vijnë e të bujtin këtu në të vetmen shtëpi. Ata janë maleve dhe atje luftojnë e atje mjekohen…. - Pusho - i thotë ballisti Beqo, - se do me marrësh më qafë dhe mua. - Jo, mos ki frikë se ti i rregullon gjërat dhe vete nga fryn era, po ruaju, o i shkretë, se po të panë partizanët që merresh me këta, do të kuqin gjoksin me gjak, xhano, se u ka ardhë shpirti në majë të hundës, se ata luftojnë për çlirimin e vendit. - Pusho të them! - i foli ballisti, si me të mirë po dhe me kërcënim, - Nga i di ti këto gjëra? Pse, nuk e dimë ne që partizanët vijnë natën e mbushin bidonat në mushka e marrin vaj tek ti? - Jo tek unë, o të keqen, tek populli thuaj, se ulliri nuk është i imi. Ai u jep gjithçka. Po nga më dole sot para more i pa udhë? Hapmëni rrugën të shkoj në të mbarën time. Jepte e merrte Bequa me gjermanët, herë shatra patra në gjuhën e tyre dhe herë shqip e donte të sqaronte plakën që s’është faji i tij. - E di more e di, që s’është faji yt! Po të duash ti, përcilli këta për në Pollana, se atje është bataloni partizan dhe e di vetë çdo heqësh ti edhe këta bashkë. Në Gjivlash luftohet e po vriten djemtë më të mirë e ti kërkon me këta të kapësh të sëmurët e tyre! E si nuk të vjen turp të turpërohesh! Po, mos harro, se lufta do mbarojë një ditë, e ku do vesh pastaj, o i zi. - Lermë rehat po deshe se unë të respektoj dhe kam fjetur në shtëpinë tënde - i thotë i urtësuar dhe i butësuar Bequa, i cili përpiqet t’u thoshte të huajve se plaka nuk dinte gjë dhe s’ka si të shkojnë partizanët tek kjo, se shtëpia e saj është në qendër të udhëkryqit dhe çdo gjë kuptohet! - E shikoj, e shikoj sa po më respekton, po lermëni të lirë - i thotë plaka. Gjermanët u bindën që plaka nuk dinte gjë dhe vazhduan rrugën drejt letërvisë. Plaka nuk u shqetësua se asgjë nuk e komprometonte dhe vazhdoi rrugën drejt vijës, në të kundërt të tyre. Ndërsa plaka me një tip cfurku në duar po pastronte vijën nga gjethet dhe kërcejt e rënë në të, afrohet tek moqila e Koste, afër lumit. Atje vendi ishte shumë karakteristik dhe shumë i mas­kuar, me një perde të dendur kallamash përreth moqiles. Moqila është si një bazen me ujë të ndenjur që grumbullohej nga shirat por edhe nga ujërat nëntoksorë, dhe ky bazen i vogël mbante ujë pothuaj gjithë vitin. Mëmë Shulla, sipas të dhënave të ballistit Beqo, krijoi bindjen se do ishte e vërtetë ngjarja me partizanët që shoqë­ronin të plagosurën. Mendoi me vete, se vendi më i përshatatshëm për të mos u diktuar ishte vetëm kjo moqile dhe, po të jenë, gjykoi, do të jenë fshehur pikërisht këtu. Po përsëri mendonte se në gjithë fushën vendi që dyshon kushdo për të mos u diktuar është këtu, por, si thotë populli, “maskimi i tepërt është demaskim”. Mëmë Shulla ishte e dyshimtë, megjithatë mendoi se më mirë se unë kush mund t’i ndihmojë këta djem mëmash që po japin jetën për liri? Menjëherë krijoi mendim sikur të kërkonte një dele të humbur dhe duke ndjellur bagëtinë zë e thërret me zë! - Naaa! Me meeeee meeeeeeeee! Po jini atje brenda më thoni, se ata u kërkojnë? Ku je a të keqen??? Naaaaaa meeeee, meeee. Më thoni? - pyeste me zë sikur ndillte delen… që të dëgjonin të fshehurit që mund të ishin atje… - Na manare, naa manare… Ikën ata e po u kërkojnë, më thoni, më flisni... Qendroi për një moment me cfurk në dorë dhe përsëri ndillte delen e humbur, duke vënë veshin mos nëpër kallamishtat e dendura dhe të padukshme mos fëshfërinte diçka. Vuri veshin mirë dhe ndjeu se dikush i foli me një zë shumë të dobët. - Nënë, nënë! Jemi këtu, kemi një shoqe të sëmurë. - Na, meeee meee meee. Ku je, a të keqen? Ja do vij unë, apo më ke rënë në moqile e më je mbytur? - thoshte plaka e shenjtë “deles”. Dil ku je? Meee meee! - bënte plaka dhe ja, ulur zvarrë, zvarrë, me automatik në dorë…shikon yllin e kuq mbi bustinën e partizanit. - Nënë, na ndihmo, se kemi një shoqe të sëmurë dhe duam ta çojmë në spital të batalionit, në Kuç. - E di - tha plaka. - Futu ku ishe dhe kthehem mbas pak, të vështroj ku janë dhe ç’drejtim morën ata të huajt, a të keqen. Sa veta jeni? - Jemi tre ne dhe partizania e plagosur. Jemi pa ngrënë prej 48 orësh. Ajo është në ethe dhe e alivanosur. I kemi hedhur kapotat tona dhe ne u thamë nga të ftohtit dhe lagështia…. - E di dhe u besoj, po prisni dhe pak! Dhe plaka nxitoi hapin për në letervi. Mbasi mbërriti atje, hyri rëndë-rëndë dhe e pezmatuar, nuk u foli fare letervjarëve. Mori një kusi të madhe në dore, e mbushi me ujë nga të fuçisë dhe hapi derën e shkallëve duke u ngjitur në odën e madhe të bujtinës. Sapo mbërrinte afër zjarrit të vendoste kusinë në kremaster të vatrës që të valonte ujët, Thomai, letervjari më i vjetër, e mori pas shkallëve dhe i thotë: - I takove ata? - Kë? - pyeti plaka, e cila u hoq sikur nuk dinte gjë. - Gjermanët dhe atë kokë mishin, ballistin e qelbur. - Pse? - pyet plaka - ishin këtu? - Po - i thotë Thomai, - s’lanë rrëzë pa kërkuar. - E ç’kërkonin, o Thoma? - Kërkojnë një partizane të plagosur dhe tre partizanë, siç na tha Bequa. - Po ju ç’thatë? - Ç’t’i thonim?! Nuk dinim gjë. Ata na kërcënu­an, bile qëlluan me qytë të pushkës edhe Vangjelin i cili u tha: “Ti Beqo, mo na çaj bythën me gjithë këta, se ne jemi në punën tonë”, Bequa nuk u tregoi gjermanëve që i shau dhe i ofendoi Vangjeli, po ata e kuptuan se diçka nuk shkonte mirë dhe ja futën një kondak pas kurrizit dhe një në kërci të këmbës, sa ka dy orë që s’lëviz nga vendi! - Po ku vajtën - thotë plaka - ç’drejtim morën? - Ikën lart në manastir, morën Sotirin me vete! Kontro­lluan të gjitha dhomat e manastirit dhe u ngjitën edhe tek kambanat, pastaj morën lart për në Gjivlash. - Ti Thoma, do bësh mirë të shkosh e të zesh shtegun mbi manastir në të Rece, e të besh sikur kërkon delet. Sa ka ditë, të përgjosh mos varet njeri nga Gjivlashi. Do rrish atje sa të errësohet, pastaj do vish në letervi, po gjithmonë me mëndje se mos të ndjek njeri nga mbrapa! - Pse? - pyet Thomai i shkrete - Di gjë ku janë partizanët me të sëmuren? - Jo - i thotë - nuk di gjë, po mendoj se kudo që të jenë, ata do vijnë të kërkojnë ndihmë tek ne dhe ne do bëjmë të pamundurën t’i shpëtojmë e të mos bien në dorë të Beqos e të miqve të tij. Hajde nisu! - Ja të marr çibukun dhe duhanin dhe u nisa. Vuri kusinë në zjarr mori miellin e misërit nga hambari dhe me të nisi të bënte një qull me vaj ulliri dhe me shëllirë, një nga mëngjeset më të preferuara të qeparotasve. Pa mbaruar qulli, mëmë Shulla zbriti shkallëve dhe vajti tek letervjarët e tjerë. - Ç’të gjeti, o Vangjel mavria? - Më qëlluan larot e Beqos. - Pse, ç’kishin me ty? Ç’u bëre?! Ti ishe në punën tënde! - Unë s’u bëra gjë, po tani e tutje do ju bëj dhe do ma paguajnë ato kondakë që hëngra kurrizit. Më dërrmuan edhe kërcijtë, po shyqyr që nuk ma thyen fare! Naqia që ishte dhe më shakaxhiu, por edhe më i ri se të tjerët, i thotë plakës. - Ne duhet të dalim të kërkojmë partizanët se s’i dihet mos janë të fshehur dhe presin ndihmë. Plaka si një stratege dhe me shumë mend, mbasi dërgoi Thomanë lart, i thotë letërvjarit tjetër. - Ti Niko, dil nga shkëmbi i Petesit dhe vrojto mos zbret njeri nga fshati. Shiko se mos vë re gjë edhe nga ana e Kovaçit a nga Krekat?! - Mirë - i thotë Nikua plakës. - Nisu tani - thotë plaka. Kaluan gati tre orë që plaka, u nda nga partizani. Bëri qullin, e nxori të ftohej, mori gjysëm paranikë, një karavanë ullinj, një pagure ujë dhe një arançatë raki. U la porosi tre të tjerëve që nga rrugë të ndryshme, sa të binte errësira plotësisht, të ishin tek ura e lumit, po jo në xhade. Në Gjivlash ishin forca të shumta gjermanesh dhe pritej të bëhej një dy lyftim me forcat partizane të batalionit që ishin fushuar në Pollana të Kuçe. - Tek ura e lumit do më prisni mua. Kur unë të thërras duke kërkuar delen e humbur, ju do të vini tek unë, po pa bërë zhurmë. Dhe plaka u nis me cfurkun dhe me trastën në dorë në drejtim të moqiles, atje ku ishte e sëmura partizane. Ishin kohë të vështira. E sëmura dhe partizanët duheshin shpëtuar.! Në të errur mëmë Shulla ende kërkonte “delen” e humbur. Afër moqiles ju mblodhën sipas porosisë së saj letervjarët, të cilët kishin vrojtuar terrenin se mos i zinte ndonjë e keqe. I bën zë me shumë kujdes partizanit dhe e fton të dalin prej vendit ku ishin fshehur.! Partizanët nuk jepnin asnjë shenjë jete. Mëmë Shulla si një burrëreshe u bën thirrje dhe u thotë : - Jeni në Qeparo, a të keqen dhe deri më sot nuk ka bërë vaki që të presim në besë njeri. Ju jeni djemtë tanë dhe qeparotasi e do të lirë vendin dhe jo me pushtues, ashtu si gjithë Shqipëria. Mos u trembni, hajde shpejt se nuk pret koha. Me pushkët në duar dhe me të sëmurën mbi kurriz ata i drejtohen plakës e i thonë: - Në besën tënde, o nënë. - Po xhano, në besën time. - Dhe plaka menjëherë u përqafua me të katër. E sëmura ishte në kllapi të plotë dhe s’mirrte vesh gjë. Mbasi u sigurua se nuk kishte lënë gjë mangut, u thotë: - Do rrimë pak poshtë urës së lumit, të hani nga një kafshatë bukë dhe pastaj do shikojmë ç’do bëjmë. Ti i - thotë Nikos - do ngjitesh tani për në fshat lart, ti thuash Doktorit, Lames, të marrë çantën dhe gjilpërat se vajza është shumë e sëmurë. Thuaji më tha Mëmë Shulla dhe ai vjen me vrap se ai s’ka përtuar kurrë. Të keni kujdes rrugës dhe të kaloni nga Fyteziu se këtej s’dihet kush u del përpara. - Ika! - i thotë Nikua, i cili pothuaj e bënte gjithmonë natën rrugën për në shtëpinë e tij kur mbaronte puna në letervi. Shkonte flinte nja tre-katër orë dhe përsëri në punë. - Kthehu edhe ti me të. Në mëngjes Doktori le të niset për Himarë, sikur do shkojë për ilaçe të bëjë furnizimin si zakonisht, se ne do lëvizim që këndej. Dhe kështu u veprua, Nikua iku nxituar, direkt në letërvi, nga dera e pasme tek qilari i pillave* . Doktori zbriti nga fshati brenda orës me çantën me barna, kurse partizanët dhe e sëmura s’kishin shumë minuta që ishin strehuar mbas pillave të vajit. Menjë­herë, në qetësi dhe pa zhurmë, kur letervjarët e tjerë nuk kishin ndaluar punën, mëmë Shulla e doktori ynë i paharruari, Mihali, i dhanë ndihmën e shpejtë partizanes. Me porosi të doktorit, ajo duhej nisur për në Kuç, ku ishte stacionuar spitali partizan me doktor I. Dervishin në krye. Nga ora 1.30 e natës dy letërvjarët, Vangjeli, Nikua dhe tre partizanët me të sëmurën, u nisën për në Kuç. Të sëmurën e hypën mbi një mushkë, ndërsa në mushkën e dytë, që ishte e ngarkuar edhe me dy bidona 25 kg vaj për t’i çuar në spital dhuratë nga mëmë Shulla, hipnin me radhë të tre partizanët e lodhur. Vangjeli e Nikua, të armatosur qysh atë ditë, u rreshtuan në batalionin partizan dhe u kthyen në fshat me çlirimin e vendit. Siç morëm vesh më vonë, partizania e sëmurë, që e shpëtoi nga vdekja mëmë Shulla, arriti të bëhej e madhe në udhëheqje të qeverisë shqiptare të Hoxhës. Kur shkonte me shërbim në Sarandë me eksortën e saj, shpesh kthehej e takonte plakën fisnike. Pinte një kafe dhe një ujë të ftohtë nga pusi dhe largohej me respek­tin e veçantë për Qeparonë, atë fshat kapedanësh me njerëz të mrekullueshëm dhe fisnikë. I dha nder të madh mëmë Shulla fshatit me këtë gjest në atë kohë, se shpëtoi nga thonjtë e gjermanëve e të Beqo ballistit katër të rinj të cilët kishin dalë malit për lirinë e vendit. Kohët ndryshojnë. Ajo ish e sëmura partizane doli më vonë… “tradhëtare” e qeverisë dhe internimin e saj e bën pikërisht në territor të fshatit Qeparo, ku dikur i kishin shpë­tuar edhe jetën. E internuan në Porto-Palermo, ku ish kësh­tjellën e Ali Pashë Tepelenës regjimi e kishte kthyer në kamp “edukimi*” (internimi) për politikanët. Mëmë Shulla ishte plakur shumë por në shpirt e në sjellje kishte mbetur po ajo. Me një shkop në dorë, me një trastë plot me ushqime të lidhur në kurriz, me tërkuzë shkonte çdo pesëmbëdhjetë ditë në takim, tek ish partizanja e sëmurë, tashmë e internuar. Mëmë Shulla i qëndroi afër për sa vjet ajo qëndroi atje, bile, kur atë e hoqën nga Porto Palermua, mbasi bëri gati katër vjet, mëmë Shulla ju lut të nipit, Sotirit, ta çonte me zisin e tij në Fushë-Krujë dhe atje e gjeti ish partizanen. Asaj i pëlqenin pala fikët e Qeparoit, të cilat mëmë Shulla ja çoi edhe në Fushë-Krujë. E internuara dhe familja e saj e priste plakën me lot në sy dhe me shumë nostalgji. Si erdhën kohët!! Për koicidencë të fatit, partizani që nxorri kokën nga ferra kur e thirri mëmë Shulla tek moqila për t’i ndimuar, ishte nga krahina jonë NA-ja. Vite më pas ai i bëri presion, bile e kërcënoi mëmë Shullën kur po kolektivizohej vendi. Mëmë Shulla nuk u bind kurrë për atë reformë dhe çuditej pse ai sillej ashtu me të. Nuk e zgjati por ja la të gjykojë Zotit. Më pas edhe ai atë fat pati, e hoqën nga Partia dhe e sollën në fshat punëtor. Baçet, ullinjtë, fiqtë e të gjitha me letërvinë bashkë, u dorëzuan me një firmë në kolektivizim. Mëmë Shulla, e lodhur nga jeta, u binte vetëm kambanave të manastirit duke ju lutur Zotit për paqe e drejtësi. Por më vonë edhe kambanat ja ndaluan, manastirin e kthyen në shkollë, në vend të kryqit vendosën një yll të kuq dhe me drita, ku në ikonostas ishte shkruar “Parti Enver”. Që nga ajo ditë mëmë Shulla nuk u ngjit më në kodrën e bukur të manastirit, as nuk qëndroi në hijen e pemës legjendë që kishte aq madhështi me kurorën e saj me hije të pavdekshme, ku kishte kaluar gjithë jetën duke u rënë kambanave. Nuk arriti të shikonte as rirënien e kambanëve të viteve nëntëdhjetë, kur lindi Demokracia. Ajo kishte vdekur. Por vepra e saj është e mbushur me ndodhira bamirësie dhe një nga këto është edhe kjo tjetra….! * * * Krijimi i kooperativës e më pas, zhdukja e fesë nga regjimi ndikuan shumë tek mëmë Shulla. Ajo dorëzoi baçe me ullinj, me portokalle, me limona, me fiq e ç’nuk dorëzoi, por mbi të gjitha letervia, që ishte një punishte vaji nga më modernet e asaj kohe. U hidhërua e u pikëllua, por nuk e dha veten. Do bënte edhe ajo si gjithë dynjaja. Nuk do të vdiste për një copë bukë. Por shkëputja nga manastiri e bëri për shumë kohë të rrinte pa gjumë. Qendronte e heshtur afër zjarrit me netë të tëra, aty ku njerëzit merrnin e jepnin si më parë. Nuk mund të largoheshin nga bujtina, se atje niste starti i ditës së re për gjithë fshatin. Njerëzit vazhdonin të merrnin veglat e punës se ende nuk ishin ngritur qendrat e brigadave. Puna në kooperativë ndryshonte nga ajo në privatizëm. Kooperativa ishte një sistem ushtarak orar, disiplinë, punë e rëndë të arrije normën. Nëpër shi e nëpër erë do t’i bëje hyzmet bukës së gojës. Komunistët drejtonin. Kish edhe nga ata që në koopera­tivë nuk kishin dorëzuar asnjë rrënjë ulli, jo se s’donin, por nuk kishin. Mëmë Shulla i shikonte me qesendi, kur jepnin urdhërat dhe kur në dorën e tyre administrohej gjithë ai mall, mijëra kv me ullinj, agrume, fiq, dardha e ç’nuk kishte fusha e Qeparoit në atë kohë nga fushat më zëngjine e pjellore. Jeta e re solli edhe situata të tjera. Njerëzit punonin por edhe mëmë Shulla e ndjente se duhej të angazhohej bashkë me fshatin. Dhe, me të vërtetë, vepra e saj vulosi për­fundimisht shpirt­bardhësinë dhe shënjtërinë e saj. Vendosi që çdo grua kooperativiste, që kishte fëmijë në djep, ta linte tek ajo dhe të kujdesej për sa kohë, nënat e tyre do ishin në punë. Ja kështu e nisura e Zotit, mëmë Shulla, me gjithë moshën e saj, u mbërthye për këtë mision, së bashku me lopën e saj, e cila i qendroi besnike tërë jetën, (kur lopët i mblodhi një herë e mirë qeveria, mëmë Shulla kishte mbyllë sytë përgjithmonë). Qysh muajt e parë të kooperativës aty nga viti ’58, mëmë Shulla kishte në bujtinën e saj rreth 15 fëmijë me 15 djepe. Vetë i ushqente, i ndërronte, i ngrohte afër zjarrit dhe me qumë­shtin e lopës së saj…vazhdonte në zhezve t’u ngrohte qumështin. Nënat vinin nga brigadat e kooperativës për fëmijët që ishin në gjoks, i ushqenin çdo tre orë dhe, kështu, gradualisht atje u bë qendra e parë e kopësht-çerdhes, gjersa u poqën kushtet dhe u krijuan ato të kooperativës. Ama mëmë Shulla e bënte me kënaqësi dhe u rrinte në kokë fëmijëve sikur të ishin të barkut të saj. Në darkë kur vinin nënat e fëmijëve në qoftë se ndonjë fëmijë ndihej pak i sëmurë ose pa oreks, mëmë Shulla i poro­siste, të kishin vëmendjen, të merrnin barna tek babë Lamia, doktori! Njëherë mëmë Shullës, pa dashur, ju largua një fëmijë 4-5 vjeç. Doli nga porta pa u ndjerë dhe e shkreta e kuptoi mbas më së gjysëm ore se ishin gati 28 fëmijë në djep dhe 12 që kishin marrë këmbët. U tmerrua. - Bobo, e shkreta! U turpërova në pleqëri. - doli tek dera dhe bëri lutje zotit. - Ç’është kjo hata? Mos më ka rënë në pus - dhe menjëherë vuri kujën, ulëriti, e llahtarisur. Me vrap bashkëfshatarët lanë punën. - Bobo! Derëzeza! - ulërinin gratë - Ç’na gjeti?! Po ulërin mëmë Shulla. Diçka ka ndodhur. Mos ka vdekur ndonjë fëmijë. Të tillë ditë, me kaq tronditje, s’kishte parë qeparotasi. Sa mbërriti gruaja e parë tek dera, i thotë me ton dhe ashpër. - Mos lëviz! Shiko fëmijët dhe djepet! - U ngjit rrufe në manastir dhe s’pyeti njeri u ra kambanave si vite më parë dhe thoshte – E mjera unë. Aman më iku vajza. Lëvizni kërkoni me vrap fushës, fshatit, puseve, nga Valtat e ku të mundeni! S’ka as gjysëm ore që m’u largua farmakja. E mjera unë ç’më gjeti! I madh e i vogël u ngritën në këmbë, u përpoqën disa burra ta qetësonin por plaka e tronditur thoshte: - Aman, o Zot, mos më turpëro në pleqëri! E prura mirë deri këtu. Pse iku fagadha?! Mo ishte edhe më e urta dhe më e dëgjuara! Vdiqa, po më del xhani, aman vajzën! Erdhën burrë e grua, prindërit e vajzës e i thonë: - Mos u shqeteso, o e varfër. Do gjendet. Ç’faj ke ti?! Nuk ruhen gjithë ata fëmijë. Edhe ty të meruam e të xhelatuam. Por ç’të bëjmë ne të shkretët, se po nuk morëm ditën e punës me ç’të pa udhë do jetojmë? - Ikni… ikni .. Largohuni! Kërkoni vajzën, pa mua më lini të vdes këtu rrëzë shkarpërs së manastirit! Fshatarët, të rinj, gra, pleq e burra u shpërndanë rrufe dhe për pak minuta e gjetën fatmadhen, se desh po mbytej në moqilat e Valtave! Çudi! Vajza e vogël kishte përshkuar vetëm një rrugë rreth 1.5km nëpër fushë dhe nuk ishte parë nga asnjëri! - E gjetëm, e gjetëm, e gjetëm, e gjetëm! - bërtiste i madh e i vogël. - Është shëndoshë e mirë, lavdi të madhit Zot! Shpjerjani urgjent mëmë Shullës atje në manastir, ku është ulur në poton dhe i lutet Zotit, për ç’i ndodhi! Gjithë fshatarët u gëzuan dhe po i ngjiteshin kodrës përpjetë me vajzën në duar. Me të shpejtë mbërritën atje, në atë oborr me pllaka guri që ngjante si amfiteatër i vërtetë. Oborri u mbush tej për tej me njerëz, që i kalonin të një mijë frymët, me një fjalë të gjithë kooperativistët, i gjithë fshati. Sa pa vajzën, e shkreta plakë, të cilës ja vendosën në prehër, hoqi shaminë nga koka, drejtoi fytyrën nga Zoti, dhe tha : - Merrmë, o Perëndi, mos më trondit më shumë se sot! Jepu lumturinë të gjithë këtyre qeparotasve që i kam dashur e më kanë dashur tërë jetën! Bekoi dhe më ndje mua për pakujde­sinë që tregova me vajzën se desh u bëra gjëmën e madhe prindërve dhe gjithë fshatit! Merrëm më mirë sot se kurrë! Nga ajo gjëndje e rëndë psikologjike, plakës së shkretë i dolën lotët çurk. Vuri dorën në ballë, pastaj me dorën në buzë, duke puthur gjithë bashkëfshatarët dhe duke i fryrë pu­thjes. U zverdh dhe u bë akull. U alarmuan njerëzit, por ishte vonë. Ajo nuk la rast ta ndihmonin. Mbylli sytë përgjithmonë në mes të bashkëfshatarëve nga emocioni dhe gëzimi.! Një vdekje si nga dora e Perëndisë Me një skenë madhështore. Ajo atë ëndërronte, që të ishte në mes tyre. E përcolli gjithë krahina. Ishte i pari rast kur asnjë koope­ra­tivist nuk doli në punë të nesërmen. Në varrimin e saj erdhën për gjithë natën ish bujtësit e saj nga çdo fshat, miq e të afërt. Ai varrim mbahet mend. Karvani i njerëzve nga fusha në Lekëkond.… Arkivolin e saj e mbajtën në duar tërë fshati prej fushe deri në banesën e fundit . Çdo qeparotas kur ka ndonjë vdekje, a ndonjë liturgji dhe shkon në vorreza, ndez një qiri për mëmë Shullën dhe një buqetë me lule. Ai varr ka gjithmone dritë dhe lule. Si lulja e drita që mban brenda! ...Më thoni, ju lutem, gjeni dot një të dytë si ky, i perëndishmi fshati im?! Virxhinia, dhjetor 2003 - Janar 2004.

Love this message I have just been sent You dont actually play

Before we all go to bed tonight lets say this prayer for our dear

Assalamualaikum Friends, Allah can take away just as He can

WTH!!!!!!!! How does she even justify that remark..wow..she

Ethernet/USB Impact Receipt Printer Fits 76 70 or 58mm Paper Rolls

E... Começa mais uma semana... Se durante essa semana você

Ehh... Hola nonnas, Hyungs, etc, aqui Evil☆Diiego (No no estoy

ACT! 2006 CHECK PRICES >> tinyurl/bzfukmai6/B000AP0H6W ACT!

SUNDAY 8TH DECEMBER - LAST SUNDAY MEDITATION BEFORE CHRISTMAS

World Refugee Day - JUNE 20th World Refugee Day is held every

Pyrrhus remporta la victoire, Mais fit tant de morts que

อีก9วันนะคะ

New Years Eve 2014 Spumante at Oberwirt Lana The is the first edit

There we saw the giants.(Numbers 14:33 KJV) Giants represent great

Interested in Increasing your Metabolism? Blocking Fat? Reducing

Were back to real football this weekend as Manchester United take

There it is!! My mentor in the beginning, right here in the FM

4619034221933 Montrose Dining Table hq23i3ed xofcnp,

Holiday Deals 2014 Sterkowski Rabbit Fur Felt Mens Classic Vintage

RESIDENTIAL STATUS In India, as in many other countries, the