What is Kachin? P?ok, B?uok, Hpok, Ching-P?ok, Jinghpaw, Singpho, Thinpaw, Kachin and Wungpawng Brang Di Maran,M.A.(Hist), Delhi University Kachin ?Kachin?? ngu ai amying hpe 1880s ning hpang maga de she, laili laika hkan dam lada ai hku jai lang, ka lang nga ai. 1880s ning shawng daw de na laili laika ni hta mu lu ai laika hkum ni gaw, ?Gahkyeng, Ka-hkyen, Kahkyen?.? rai nga ai. Teng ai lam langai gaw, ?Kachin? ngu ai amying gahkum hpe Jinghpaw ni tinang hpan hpe tinang shamying la ai n re nga ai. Jinghpaw gahkum ?Gahkyeng? hpe shanhpraw masha ningsen laika hku (a romanisation of the Jinghpaw term Gahyeng) ka gale mat wa ai rai nga ai. Lahpai Zau Tu (a centemarian Kachin paster form Sinlum, Bhomo District and Chief) madi madun mat wa ai lam gaw, maigan shahpraw ni Htingnai Ga-Gaugwi pe de na Gahkyeng ginra kaw nga shanu ai Jinghpaw duwa ni hpe shanhte amying san sagawn ai shaloi, ?Gahkyen? hpe chye na shut, ka matsing mat wa nna, Wungpawng yawng hpe ? Kahkyen? ngu mat wa ai lam rai nga ai. Lahpai Zau Tu tang madun ai lam gaw, laga ni madi tang madun ai lam ni hta grau nna, ashawng ahpang htaphtuk nga ai hpe mu lu nga ai. Pahtaphtuk prat ten hkan na tawk ka taw ai laika ni the hkawhkam labau laika ni hta mung ? kahkyen? ngu ai nsen pru ai laika gahkum, Jinghpaw lam ni hpe nmu lu nga ai. H.F.Hertz hte Ola Hanson ni yen mung ?Kachin? ngu mying gaw Miwa hte Sam gahkum na masha shazai(Ye-yein, Ye-jen, Hkang, Shanhtu) ngu ai kaw na gumhpaw nna, lang hkyat wa ai re ngu myit la nga ma ai. E.R Leach bai myit sawn shachyaw la ai mung ?Kachin? ngu ai gaw Myen gahkum (Burmese term) Ka-jin (kamanawt dingsawt ai) kaw na lang hkrat wa ai hpe madi madun da nga ai. Bai nna, Josiah N. Cushing mung 1880 nning hta tsun sanglang mat wa ai gaw,?Kachin? ngu ai gaw Myen gahkum jet jet (an apellation of purely Burman Origin) na lang hkrat wa ai re, ngu da nga ai. Kachin- Myen (Man) ginru ginsa khkrat wa ai ahtik labau, sat lawat, ganawn mazum ahtik labau, ahtik labau shang nga chyai pra ginra ni hpe hpungtang haji lam masa ang ang hku sawk sagawn dinglik yang, lahta e tsun sanglang mat wa sai sinna shanhpraw ni a ningmu hpe hkap madi shadaw la na yak nga ai. Shanhte ni tsun ai yawng gaw Sinlum Lahpai Zau Tu madi masun sanglang mat wa ai Kahkyeng,Gahkyeng (Red Land) ngu ai daram, n ngang kang ai. Miwa Yunan na Jinghpaw, Asi hte India Arunachal Pradesh hte Assam na Singpho ni hpe gaw maigan masha nkau ni ?Kachin? ngu ai hku chye na ya nga ma ai. Kachin hte Jinghpawsu, Singpho ni laga ga (Kaga ga) re ngu hku pyi sawn la nga ma ai. Kachin gaw Tibeto- Burman (Tibeto- Naga Chin Kachin) language familyhta lawm nga ai. Dai gaw, Jinghpaw , Maru , Lashi. Atsi, Nung, Rawang ni rai nga ai. Anthroplogists ni gaw Lisu ni hpe Tiebo- Burman, Burmeae- Lo Lo, Lo Lo sub group hta bang da ai raitim, Lisu hpe gaw Kachin State hta Kachin hku masat bang la nga ai. Jinghpaw, Maru, Lashi,Atsi, Nung, Rawang, hte Lisu aga ni shada da chye na hkat ai lam n nga tim, Jinghpaw gahkum gaw yawng chye lang ai gahkum (Lingua Franca) re nga ai.Kachin bum ga masha ningpawt yawng hpe Kachin ngu nna masat la da ai raitim, sinna hpaji ninghkyin ni gaw Kachin ngu ai hpe Jinghpaw aga gahkum shaga ai myu hpe sha, masat la ma ai. Ngam ai ni hpe gaw Maru, Lashi , Atsi, Rawang, Lisu hku laksan masat la ma ai hpe mu lu nga ai. JINGHPAW, CHINGHPAW ?Jinghpaw, Chyinghpaw? ngu ai gaw Jinghpaw ni ting hpan hpe tinang shamying la nga ai rai nga ai. Jinghpaw ngu ai lachyum gaw, ?Shinggyim masha? ngu ai lachyum mung rai nga ai. ? Jinghpaw yawng gaw masha re, raitm, masha yawng gaw Jinghpaw n re?, ngu ai ga malai hpe Ji Woi Ji Wa ni tsun hkyat wa ai gaw dai ni du hkra rai nga ai. SINGPHO India- Assam, Arunashal Pradesh de bu htawt yan shang mat wa ai Jinghpaw ni hpe ? Singpho? ngu shanying nga ma ai. Ndai Singpho ni gaw Hukawng pa mayan hte Putao Valley na bu htawt hkrat bang ai Jinghpaw ni rai nga ma ai. Jinghpaw hpe gaw Mungnun (Assamese, Ahom) ni gaw Singpho ngu nna shaga hpang wa ai. Hpa majaw nga yang, Ahom, Asssnese ni gaw ?Ch? nsen hpe aloi ali shapraw na yak nga malu ai . Ga shadawn, ? Children? ngu ai hpe ? Sildren? ngu nna nsen pru nga ma ai. Dai majaw India kaw Jinghpaw hpe Singpho ngu nna, Mungnun ni shamying wa ai re. Nmai hka hkrang de nga ai Maru, Lashi ni gaw Assam, Arunachal Pradesh de Jinghpaw ni hte rau bu htawt bang ai lam n nga nga ai. Putao Valley de na Lisu ni Arunachal Pradesh de bu htawt bang ai lam nga tim, Nung- Rawang hpung ni n lawm nga ma ai. Arunachal Pradesh kaw nga ai Thangsa (Tangsa) amyu hpan ni gaw Nung- Rawang kaw na Tangsir hpan ni n rai ma ai. India Tanga gaw Naga Tangsa hpan rai nga ma ai. India kaw Lisu hpe ? Yawbin? amyu ngu ma ai. THEINPAW Hingnai ga hte Hukawng valley hkan nga pra ai bum ga masha ni hpe Myen gaw ?Thenpaw? ngu nga ma ai. Tsun ga nga yang, Myen gaw Jinghpaw hpe ? Theinpaw? ngu ma ai. Theinpaw ngu ai ga hkum gaw ? Singpho? ngu ai gahkum kaw na pru wa ai rai nga ai. Ndai kaw loi asan rai hkra shalang mayu nngai. Myen (Burmese, Man) gaw Pali gahkum na ?s? nsen lawm ai gahkum hpe nsen bang pru hkra n lu tsun shapraw nga ma ai. Ga, shadawn, Indian Pali na ? sasana? hpe Myen gaw ?Tathana? ngu nga ma ai zawn, lawu na Pali gahkum mying ni hta nsen hkrak n lu shapraw ai hpe mu lu nga ai. Varanasi ......... Varanati Vesali ............. Vetali Narasinha ........Naratiha Sila ................. Tila Lahta kaw sanglang lai wa ai mabying masa hku nna, Myen gaw ?Singpho? ngu ai gahkum nsen hpe hkrak nlu shapraw ai majaw, ?Theinpaw? ngu wa ai rai nga ai. {Kachin kaw lang ai ? sasana? (tathana) mung India Pali gahkum na jai lang nga wa ai rai nga ai.} Proto-Kachin hte Proto- Burmese ni gaw dai ni na Myen mung sumla (map) kaw ndu shang shi ai shaloi, n lawu maga de bu htawt hkrat wa ai ten hta, shara daju gingra langai mi kaw nna, gingru gingsa laga ga hku bu htawt hkrat wa ai. Dai aten kaw nna Myen gaw Kachin hpe shaga shamying na mying nnga nga ai. Ahom prat kaw she Proto- Burmese na Myen ni bai hkrum katut wa ai majaw, Myen gaw Jinghpaw hpe shaga na mying ? Theinpaw? ngu ai hpe Ahom Sam ni shaga ai kaw lakap na pru wa nga ai. Ahom (Mungnun) amyu kaw nna Assmese amyu bying mat wa ai rai nga ai. Ahom gaw Sam amyu hpung kaw nna rai nga ai. Assam ginra kaw Ahom prat dan hkung wa ai ten gaw Pagan prat hta rai nga ai. ? Singpho? hte ?Theinpaw? ngu ai mying gaw A.D. 11-12 century hta Hukawng Valley hte Htingnai buga ginra ni hkan paw pru nga sai. Duwa Lawang Li tsun madi mat wa ai gaw Kahkyin Myen gahkum hku ? ka-jin? kaw nna, Kachin (Ka-jin) bying wa ai re ngu da nga ai . Lawang LI bai madi madun ai gaw, Shwesihkung U Nyan Na wa nlung laika kaw 1060 Pagan prat hta ? Kahkyin (ka-jin)? ngu ai gahkum hpe ka tawk bang da ai ngu nga ai. Ahtik labau hta 1060 January (14) ya hta galaw ai Pagan Shwesihkung hpra hte 1375 January (8) ya hta galaw ai Ava Shwesihkung hpara yan hta nga nga ai. Dai yan kaw, Duwa Lawang Li tsun ai ? Kahkyin (ka-jin)? lam n lawm nga ai hpe adan aleng mu lu nga ai. SINGPHO Singpho ngu ai gahkum hpe H.N.C. Stevenson sawn maram la ai gaw, Tibetan gahkum ?Sin-po? (canibal= masha shan sha ai amyu) ngu ai kaw ma Tibetan ni shamying ya ai kaw na lang hkrat wa ai re ngu da na ai. Jinghpaw ninggup (n-gup) ahtik labau (Kachin Oral History) hta Jinghpaw gaw masha shan sha ai lam tsun hkrat wa ai hpe n mu lu nga ai. Tibetan ?cannibal? hpe ? misha saneen (misha)? ngu nga ma ai. Ma Khin Mya mung Kachin gaw pyaw pyaw ngawn ngawn nga pra chye ai amyu re ai majaw hte ka manaut dingshawt mayu ni re, ngu nna ? ka-jin? (Ka Manawt Mayu ai Amyu) ngu ai re hpe madi madun da nga ai. Myen Kachin kanawn mazum hkrat wa ai sat lawat ahtik labau hpe shadawn yu ai shaloi, Ma Khin Mya na sawn shachyaw la ai theroy hpe madi shadaw hkap la na yak la nga ai. WUNPAWNG Dai ni na prat hta ? Kachin? ngu ai hpe Jinghpaw, Maru , Lashi, Atsi, Nung, Rawang Lisu ni yawng lawm ai hpe tsun ai hku masat da nhkawm, Jinghpaw gahkum hku nna gaw, ?Kachin? a malai ?Wunpawng? ngu ai hpe hkap la ma jawm shakut nga ai re. Dai ni ?Wunpawng? ngu ai ga hkum hpe Miwa, Jinghpaw, Atsi ni grai jai lang nga ai hpe mu lu ai. Kachin ngu ai hpe mung lamu ga hkrang masa hte mung masa gahkum ni hkan jai lang nga ma ai. Ga shadaw, the Kachin Hills, the Kachin state zawn re ai ni rai nga ai. B?UOK A.D. 350-1000 laman hta Miwa mung na Chinese sources ni gaw, ?B?uok? amyu (b?uok tribe) a lam ka da nga ma ai. Ndai B?uok gaw Yung Ch?ang (Pao- Shan) sinna de na bum mayan hkan nga shanu ai ni re. B?uok hte seng nna, E.R. Leach tsun ai gaw Jinghpaw amyu re. Ngu da nga ai. Maru mung Jinghpaw hpe ?Hawkwaw? ngu ai zawn, Lashi mung Jinghpaw hpe ?Hpok? ngu nga ma ai. Ndai kaw ?Hpawk? hte Chinese annals ni tsun ai ?B?uok? gaw langai sha rai nga ai. Jinghpaw mung tinang hpan hpe ? Chying-P?ok? ngu la na re. Jinghpaw gaw Naga hte Chin yan hpe ?Hkang? ngu nhtawm, Naga gaw Jinghpaw hpe ?Chingpawk? bai ngu nga ma ai. Mahtai langai pru wa ai lam gaw, Jinghpaw ngu ai hpe ?Hpok, P?ok, B?uok, Hpaw-waw, Hpawk, ni mung Jinghpaw, Ching-pawk kaw na lang hkrat wa ai mung mai byin nga ai. Century A.D lapran hta Miwa na Ka-Lo Feng ni gaw Putao (Put?ao, Pudang), Tibet jarit hte Assam du hkra hkawm du ai shaloi, Jinghpaw , Maru ,Nung ni gaw nmai hka (Nam Tamai), Htawgaw, Gawlam, Kangfang hte Putao ginra ni hkan nga pra sai lam tsun da nga ai. Proto-kachin ni gaw 300-400 A.D hkan hta Miwa-Myen mung lamu ga jarit hkan du shang nga sai lam, Chinese annals hku nna chye lu nga ai. Fan Ch?o 865 A.D hta ka ai ?Man-shu? (Southern Barbarians) hta Yung-Ch?ang (from the Nmai hka to the north, the Mekhong to the east, and Henswi to the south) na Proto-Kachin hpe Fan Ch?o gaw Proto-Kachin ni shanhte ningbaw ningla, duwa agi ni hpe shaga ai mying hku shamying gihka da nga wu ai. Dai majaw, Yung-Ch?ang dingdung (south) de nga ai ni hpe ?Mang-cho, (Chao-Zau), Mang, Mang Zaw, Mang-ts?iau? amyu ni ngu da nga ai, Kachin Atsi (Zaiwa) hta shanhte ningbaw ningla du magam, agyi ni hpe ?Mang zaw, Mang Chao? ngu da nga ma ai. Fan Ch?o tsun ai Yung-ch?ang grup yin na ?Mang-ts?iau? gaw Kachin Atsi, Maru, Lashi ni rai nga ma ai. ? first- class fihting men? ni ngu da nga ai. Maru nkau gaw myen ni hte ashawng ahprang rai, Myen ni bu hkawt shang wa ai lam hku hkan nan shang wa nna, Myit Nge Myit (Myit nge River) lahta maga hte Sam mungdaw lahta de na Namtu, Baw-twin hkan du hkra bu htawt hkrat shang nga nga ma ai. Bai, Maru nkau mi gaw bu hkawt hkarat wa ai hkrum lam hta Sanlwin Hka hku shara mi kaw nna, sinna de gayin bang let, Nmai hka krung-Ngaw Chyang ginra de shang rawng nga mat nna, lawu de angwi ngwi rai bai bu hktawt sit shang wa ai ni re. P?OK Sam gaw Kachin hpe ?Khang? (Primitive hill tribes= nhprang bum masha) ngu nga ma ai. Dai majaw, Putao Valley (Pudaung) hta na Duleng Chyinghpak hpe ?Khap?oka? (serfp?ok) ngu da nga ma ai. Jinghpaw hpe ?P?ok? ngu ai gaw 1825 ning hkan du hkra re ai gaw dan leng nga ai. Khap?ok ngu shamying ai lam hta Proto-kachin gaw first-class finhting men, warriors ni re majaw Sam hpe ayan dingbai dingna jaw nga ma ai. Maru ni mung Myui Nge Hka (Myit Nge River) lahta de nna, Sam mungdaw de gayin bang wa nhtawm, Myen hte rau Myen Mungdaw lapran Kyawkse ginra de nlu bu htawt lai bang ai gaw, Maru hte Myen ni shada da gasat gala nga ai majaw rai ai. Gasat gala pat shingdang ai lam n nga yang, Maru ni A.D 9 century hta Kyawkse kaw shang de nga sana re. Pyu, Kadu-kanan,Mon hpyen nga tim, ni dik gaw rau bu htawt hkrat wa ai ?Man? ni rai nga ai. Ndai hte maren, Kachin Oral History hta, ?Prang majoi nat, Sam majoi sat? (Thoughtlessly you fire a jungle as thoughtlessly kill a Shan) ngu hkrat wa ai gaw, shada da lamu ga ginra bung ai hta, bu htawt hkrat bang wa ai majaw rai nga ai. Maran Brang Di, M.A. (Hist.) Manmaw. Ndai laika ngau gaw, Yudiya(Thailand) Mung, Zin-me (Chingmai) Mare kaw, 2003 ning July 4-6 laman e galaw ai mungdan hkum zuphpawng langai mi hta, Sara Kaba Maran Brang Di tang shawng hti shana ai mungga laika (paper) re ai. Gabaw??A Brief Modern History Of Kachin??(Prat nnan Jinghpaw labau kadun re.)
Posted on: Fri, 25 Oct 2013 17:06:10 +0000
Trending Topics
Recently Viewed Topics
© 2015