Moeder schenkt leven, vader geeft familienaam [naar index] 28-08-2013 - Antoon Vandevelde - tertio Dat kinderen de familienaam van hun vader dragen, heeft niets te maken met de overheersing van de man over de vrouw. De symbolische band van de naamgeving staat tegenover de natuurlijke band van de moeder. Dat poneert academicus Antoon Vandevelde (KU Leuven). Hij is gekant tegen de wettelijke veranderingen in de naamkeuze die in de maak zijn. Het federaal parlement debatteert in het najaar over het wetsontwerp dat ouders zelf laat kiezen over de familienaam van hun pasgeboren kind. Ze zouden niet langer de naam van de vader dienen te geven, maar kunnen kiezen tussen de naam van de vader, van de moeder, of de combinatie van de naam van de vader en de moeder, in vrij te kiezen volgorde. Alle kinderen van eenzelfde gezin zouden wel dezelfde familienaam moeten krijgen. Heemkundigen en historici vrezen dat deze hervorming het op termijn onmogelijk zal maken de stamboom van een familie te reconstrueren. En er zijn andere, meer substantiële bezwaren tegen het wetsontwerp. Veel feministen zien in het bestaande systeem van vadersnamen de uitdrukking van een achterhaalde patriarchale cultuur. Maar er zit enige redelijkheid in de algemene regel van overdracht van patroniemen. Moeders ontwikkelen door de negen maanden durende zwangerschap een natuurlijke band met hun baby en er bestaat geen twijfel over wie de moeder van de pasgeborene is. De natuurlijke band met de vader is veel minder duidelijk. Feministen pleiten er om die reden voor alle kinderen standaard de naam van de moeder te geven. Maar door zijn naam te geven, neemt de vader zijn verantwoordelijkheid voor de baby op en engageert hij zich mee voor het kind te zullen zorgen. De moeder schenkt het leven; de vader geeft zijn naam. Het systeem van de vadersnamen herstelt het evenwicht in de relatie van ouders tot hun kind. De symbolische band van de naamgeving staat tegenover de natuurlijke band van de moeder. Daarom is het onzin te zeggen dat de algemene regel van de patroniemen de overheersing van de man over de vrouw uitdrukt. Het vaderschap berust op de erkenning van het kind door de vader en niet op een primordiale intimiteit. Het is precies omdat het vaderschap in eerste instantie louter symbolisch is dat het door een uiterlijk teken bevestigd moet worden. Dat teken is arbitrair, maar daarom niet minder belangrijk. Psychoanalytici en antropologen zijn daar dieper op ingegaan. Het is voor de psychische gezondheid van het kind nodig dat een derde zich tussen de moeder en het kind plaatst. De toekenning van de naam van de vader heeft al sinds oudsher de functie te voorkomen dat de symbiotische band tussen moeder en kind blijft bestaan. Het is best denkbaar dat iemand anders, een oom bijvoorbeeld, deze rol zou vervullen, maar zeker in onze cultuur, waar het kerngezin de uitgebreide families heeft vervangen, komt deze rol aan de vader toe. Hechten mannen niet te veel waarde aan wat slechts een arbitraire conventie is? Ik denk het niet. Onze identiteit is noodzakelijkerwijze gebonden aan toevallige referentiepunten en aan karakteristieken die min of meer toevallig zijn: de kleur van onze huid, onze ogen, haar, gestalte, en lichamelijke schoonheidsfoutjes. Bovendien koestert elk menselijk wezen het heimelijke verlangen de eindigheid van zijn bestaan te overstijgen. Sommigen proberen dat door een boek te schrijven of een kunstwerk te maken, maar het merendeel van de stervelingen hoopt verder te leven in zijn kinderen. Door het doorgeven van zijn naam hoopt de mens een vorm van transcendentie te bereiken die niet afhankelijk is van het voortleven in de herinnering van zijn nageslacht of van anderen. Precies omdat er over het vaderschap altijd een schaduw van – misschien ongegronde – twijfel kan blijven hangen, is de kwestie van de naamgeving veel belangrijker voor de man dan voor de vrouw. We kunnen dit belachelijk vinden, een uiting van mannelijke ijdelheid, maar we kunnen evengoed zeggen dat natuur en cultuur samenzweren om de man eraan te herinneren dat hij als vader een verantwoordelijkheid draagt voor zijn kind. Het voorstel om de naam van de vader te vervangen door die van de moeder is dus niet onschuldig. Het impliceert een maatschappijmodel waarin vrouwen kinderen krijgen en mannen daar zo een beetje omheen vlinderen. Dit is nu al het geval in de Bronx, in de krottenwijken van Latijns-Amerika en in de slums van de Antillen. Ook bij ons lopen alleenstaande moeders met kinderen een groot risico op een leven in armoede. Feministen zouden dus moeten juichen voor een systeem dat ertoe bijdraagt dat mannen verantwoordelijkheid voor hun gezin nemen. Vanuit het standpunt van sociaal beleid is het van het grootste belang dat kinderen opgroeien in stabiele gezinnen. Hervormingen die onrechtstreeks het verantwoordelijkheidsgevoel ondermijnen, verdienen het uiterst argwanend te worden bekeken. Het is een ondoordacht voorstel ouders vrij te laten kiezen welke van beide familienamen ze doorgeven. Vrije naamkeuze suggereert dat beide opties gelijkwaardig zijn. Het gevolg is dat de keuze de machtsverhouding tussen man en vrouw veruitwendigt. Dat is niet wenselijk en daarom is het beter dat maatschappelijk te regelen. Mensen hebben nog altijd de vrije keuze van de voornaam. Overigens, wie de individuele keuzevrijheid verabsoluteert, moet het kind zelf zijn naam laten kiezen of het de kans geven die op 18-jarige leeftijd te laten veranderen. Dit zou weliswaar een ontkenning zijn van het gegeven karakter van ons leven: er zijn dingen waar we niet voor kiezen, die ons overkomen zoals het ontvangen van het leven. Dat we onze naam ontvangen, symboliseert eens te meer deze natuurlijke situatie. Mijn argumenten voor het behoud van de naam van de vader sluiten nochtans het geven van een dubbele naam niet uit. Dat is de enige wetswijziging die eventueel te overwegen valt. Het probleem met een dubbele naam is dat we in de tweede generatie toch een naam moeten laten vallen. Anders zullen onze namen alsmaar langer worden en, zoals in het Oude Testament, een hele stamboom opsommen. Ook dit regelen we best met een wet, veeleer dan het te laten afhangen van de machtsverhoudingen tussen individuen. Let wel, de keuze voor de dubbele naam impliceert voor mij dat in de tweede generatie de naam van de vader standaard dient te worden behouden. Antoon Vandevelde is gewoon hoogleraar Centrum voor Economie en Ethiek en Hoger Instituut voor Wijsbegeerte (KU Leuven).
Posted on: Mon, 02 Sep 2013 08:48:04 +0000
Trending Topics
Recently Viewed Topics
© 2015