Adam le Evi hi kanmah bantuk Minung maw?(rawl hak deuh ei hna usih) Biahanak: Genesis Cauk chung i kan hmuhmi hna Adam le Evi hi vawleicung ah kanmah bantukin a rak nung taktakmi (Historical Persons) maw an si? Asiloah Mythological Persons deuh an si hnga? Cauk pakhat ka relmi ahcun, Historical Persons si loin Mythological Persons deuh in ka rel. Cun vawleicung ah Bible le Theology ah min thang ah ruahmi hna Karl Barth, Paul Tillich, Rudolf Bultmann, Reinhold Niebuhr, Karl Rahner, John MacQuarrie, le Hans Kung tehna zong nih hin Myth deuh in an pom ko rua? Hi kong hi zeitindah na hmuhning a si? Bible in ka fianh kho law kai lawm ko hnga? (Upatnak he, Ca Ceu (Van Tum Ceu), Amarillo, Texas,USA.) Bialehnak: Genesis cauk kan zoh tiah minung sernak kong hi phun 2 in kan hmuh khawh. 1. Genesis 1:27 ahcun, “ Cutincun Pathian nih minung cu amah mui lo in a ser hna, minung cu Pathian mui in a ser hna. Mipa le minu kha a ser hna”. Hi zong ah hin “adam”timi hi Hebrew biafang in “adamah” ti a si I, a collective noun phun a si I sullam cu “ minung( humanity) tinak a si. Pumpak min pu lo in minu le mipa(Gender) biafang a si. Hi baibal cacaang ahcun minu le mipa kha Pathian nih hmunkhat te ah a ser tinak a si. 2. Genesis 2:22 ahcun, “mipa hnak ruk kha a zuhmi cun minu pakhat a ser I a sinah cun a ratpi”. Hi ka zawn ahcun “Adam” timi min hi pumpak min (personal) in a hman. Adam hi ser hmasa a si i a hnuah Evi ser a si in a lang. Baibal lei thiam sang tampi nih a cunglei ‘adam’ kong a hrilhfiah tikah an I dang tampi cu hram pa 2 ruang ah hin a si. Feminist Theologian tampi nih cun Genesis 1:27 hi an uar ngaingai mi a si. A ruang cu nulepa hi Pathian nih aa tluk tein a kan sermi kan sinak a lagnhtertu a si an ti. Moses nih Nawlbia cauk cu a tial tiah a zumhmi: Genesis cauk lawng si loin nawlbia cauk 5(Genesis in Deuteronomy) hna hi Moses nih 1400BC hrawngah a tialmi a si lai tiah hlan lio Jews tuanbia tialtu hna Josephus le Philo te hna nih cun zumh mi a si. A ruang cu ex.17:14; 24:4; 34:4,27-28; Deut 31:9,24; le Ezara 3:2;2chanrelnak 25:4 ah hin Moses nih a tialnak kan hmuh khawh hna. Cupinah: 1. Exodus 24:4 ahcun, “4Moses nih Bawipa nawlbia vialte cu a ṭial hna. A thaizing zingkate ah tlang hram ah cun biakṭheng pakhat a ser i lungphun hleihnih, Israel miphun hleihnih caah khan a phun.” 2. Deut 31:9 ahcun, “Cun Moses nih hi phungbia cu a ṭial i Bawipa biakamnak kuang a putu Levi fapa tlangbawi hna sin le Israel mi upa vialte hna sinah a pek” Jesuh zong nih hlan I Moses nih a tialnak kong kha a chim: 3. Mk10:2-5 ahcun, “Farasi mi kha an ra i foih an ra timh. “Kan phung nih nupi mak hi a kan onh maw onh lo, kan chim tuah,” tiah an ti. Jesuh nih biahalnak in a leh hna i, “Moses nih zei phung dah an pek hna?” tiah a ti. Annih nih, “Moses nih a kan pekmi ah cun, mipa nih a nupi kha maknak ca a pek ahcun a mak khawh ko, ti a si,” tiah an leh. * Jesuh nih cun a thawh hna i, “Moses nih hi nawlbia an ṭialpiak hna cu, nannih kha cawnpiak nan har tuk hringhran caah a si.” Nawlbia cauk hi Jesuh zong nih “Moses nawlbia” tiah a auh: 4. Mk 12:26 ahcun, “Mithi mi thihnak in thawhter ṭhan an si lai le si lai lonak kong cu, Moses cauk chungah khan, burbuk a kangmi kong kha nan rel bal lo maw? Khaka ah khan Pathian nih Moses cu a thawh i, ‘Kei cu Abraham Pathian, Isak Pathian, Jakob Pathian ka si,’ a ti, tiah aa ṭial ṭung. Nawlbia cauk cu Moses lawng nih a tiallo tiah zumhmi: Sihmanhsehlaw a tu chan ahcun baibal kha tha tein an van rel tiah Genesis chung hmanh ah i dannak tete a tamtuk caah Moses lawng nih a tialmi a si lai lo tiah an zumh. chanthar baibal thiam mi nih cun a tlawmbik minung pa 4 nih tuanbia cauk pa 5 hi tialmi a si lai ti an zumh cang. A ruangcu: 1. Genesis 1 le 2 kan zoh ah sernak kong phun 2 in a lang. Gen. 1:1-2:3 ah hin Pathian min cu Elohim a si i, Gen.2:4-23 ah hin Pathian min cu Yahweh ti a si. Hi zawn ah hin Pathian min a hman ning zong ai khat lo i an ca tial ning zong ai khat lo. 2. Genesis 7:17 ahcun buanchukcho cu ni 40 chung a si tin a ti. Nain Genesis 8:3 ahcun ni 150 hnu ah ti cu a tum, tiah kan hmuh. 3. Gen. 6:19 nih cun Noah cu Pathian nih saram khuah khat cio in lawng chungah na luhpi lai, tiah a ti. Asinain Gen. 7:2 ahcun Pathian nih Noah cu, saram thiang cu khuah 7 in luhpi hna law samram thiang lo cu a nu pakhat a pa pa khat in luh pi hna, tiah a ti. 4. Gen.28 ahcun Jacob nih Mesopotamia lei a kal lioah Nethal cu min a sak, tiah kan hmuh. Asinain Gen. 35 ahcun Mesopotamia leiin a rak kir pah ah Jacob nih Bethel cu min a sak tiah kan hmuh than. 5. Gen, 27:43 ahcun Jacob cu a u Esau nih thah awkah aa tinh ti kha a nu nih a hngalh tikah zokzok in Mesopotamia leiah a kalter tiin kan hmuh. Asinain Gen, 28:1-3 nih cun a pa nih Jacob cu nupi thit awk caah Mesopotamia leiah a kal ter tiin a kan chimh. 6. Gen. 32:24-29 ah Jacob le vancungmi an i pai i, “thlauachuahnak na ka pek lo ahcun kan thlah kho lo tiah” Jacob nih a ti caah vancungmi nih cun thluachuahnak an pei i, Jacob cu, Isreal tiah min a sak, tiah kan hmuh. Asinain Gen35:6-11 ahcun Jacob cu Mesopotamia ram in a hung kir than tikah khan Pathian cu a sinah a lang than i, thluachuahnak a pek i, Isreal tiah min a sak, tiin kan hmuh than. 7. Gen 21:31 kan zoh tikah Beersheba khua cu Abraham nih min a pekmi khua a si. A sinain Gen.26:33 kan zoh than tikah Isak nih Beer-sheba cu min a pekmi a si tiah kan hmuh than. 8. Deut34:1-8 ahcun Moses thihnak ai tel tikah Mose nih zei tindah a thihnak cu ai tial khawh lai tiah an ti. 9. Number 12:3 ahcun,“Moses cu vawleicung mi vialte lakah lungnem bik a si.” tiah kan hmuh caah Moses nih cun amah kong hi bantuk cun ai tial lai lo tiah an zumh. Ka langhter duhmi cu Baibal ca hi tha tein kan rel than tik ahcun khahlonak takpi kan hmuh khawh. Cucaah Baibal kan zumhnak hrampi a si kan tikah hin a biafang ah siloin a sullam tu kha a reltu cungah Pathian nih thluachuah a si deuh. Baibal bia nih minung kan nunnak ah zei dah a kan cawnpiakmi a si timi tu ah khan hram aa bunh deuh. Baibal cu Pathian nih amah kut in a tialmi a si loin thlarau in a chimhmi hna minung 40 renglo nih kum 1300 (1400BC in 95AD) kar ah tialmi cauk pakhat a si. Minung nih tialmi a si caah idannak, tlinlonak le chambaunak tampi kan hmuh khawh. A biana ah Gospel 4 (Matthai, mark, luke, John) nih Jsuh zultu kong kha an tial cio nain i an tialmi minung an i khat cio lo. Cucaah baibal hi vawlei fimnak in van chek tikah tuanbia hmaan taktak a simi ah a lut kho lo. A hlei khun in Torah (nawlbia cauk Genesis, Exodus, Leviticus, Number, Deuteronomy) hna cu tial caan, tialtu, biafang tete zoh tikah chambaunak taktuk a um caah tuanbia timi ah a lut kho lo. Vawlei cungah tuanbia kan tikah miring holh cun phun 3(Myths, legends le history) a um: 1. Myths : Myths timi cu Hlan liopi kong kha minung nih fianter khawh an i zuam mi khi a si. Myths cu minung chimmi le thil cang taktak mi ah hram a bunh lo. Abianaah Genesis 1 sernak kong khi sernak kong minung nih fianter khawh an i zuammi a si i minung theihmi le thil a cang taktak mi chim chin mi a si lo. 2. Legend: Legend timi tu cu minung nih an i chinchiah i ca i an tial hlanah pakhat hnu pakhat an I chimh chinmi tuanbia phun a si. Hi bantuk tuanbia cu chan khat hnu chan khat in bia in a kal lengmang hnu ah tialmi tuanbia a si. 3. History: History timi tu cu a liam cia i thil a cang taktakmi le a si taktakmi tuanbia kha an si. Hi a cunglei “tuanbia” tahnak in kan baibal kan tah tikah cun “Nawlbia cauk pa 5” hi “History”timi ah an lut kho hna lo. Cucu vawlei minung fimnak in tahnak sawhsawh a si. Fianternak: Khrihfa mi nih kan zumhnak cu minung tuanbia tahnak ah hram ai bunhmi zumhnak a si lo i, cunglei Pathian thlarau hruainak ah hram aa bunhmi kan si caah baibal cu “Tuanbia” ah lut kho hmanhhlah sehlaw, Vawlei cungah khuaruahhar bik pakhat a sinak cu vawlei cung CAUK vialte lak ah print a tam cem bik le a man bikmi a si. Vawleicung Cauk vialte lak ah zuar khawh bik mi cu Bible cauk hi a si. Vawlei cung minung kan dih lak hi Billion 7 hrawng kan si i, Bible ca uk hi Billion 3.9 reng lo an chuah cang . Buak tlak in kumkhat ah million 100 leng mang hi an chuah, an zuar . Bible Cauk hi Vawlei cung holh phunkip in leh a si i, Nihin ni Vawlei cung Holhphun hi ,7100 hrawng a um i ,mah chung ah cun holh phun 2800 reng lo in leh a si cang . Holh a thiam lo mi hna caah Sign Languages in 55 an leh . Biakam thar le Biakam hlun he leh mi Bible cauk hi UBS(United Bible Society le WBT(Wycliffe Bible Translators) report ning cun holh phun 1715 in leh a si cang an ti.(Ref:Ram Khar,Internet Capar chungin lakmi a si). A reltu nih pumsa damnak, hnangamnak, daihnak, fimnak le thlarau thawnnak an hmuh caah a reltu fialte hna nih an thangthat bikmi cauk a si. Khuaruah har pakhat a sinak cu “Baibal” hi siangpahrang tampi nih chan tampi chung hrawhdih le, hloh dih an i zuam nain baibal tu hrawk loin anmah minung tu an lo tlau tawn. Baibal kong ah chim ding a tamtuk. Cu thil cangmi vialte nih a langhtermi cu Baibal cu Pathian nih thluachuah a pekmi a si bak ko ti kha a si. Biafang tete ah dannak a um ko nain a sullam in kan zoh a herh. Genesis ka relnak nih minung thinlung ah a langhtermi cu Pathian cu zeizong vialte sertu a si. Adam le Evi cu minung hmasa bik an si. Adam ci in Jesuh hrim a si. (luke 3:38)Jesuh cu kan vawleimi kan khamhtu a si timi vialte kha a langhter ko. Baibal cu Pathian nih minung a “Khamhnak” kong a si. Baibal a um lo zong Pathian bia cu a um peng ko lai. Pathian bia minung nih an tialmi a si caah chambaunak a ngei. Sihmanhsehlaw Pathian bia cauk a si caah Power a ngeihnak a si. Cucaah a biafang tete ah kan buai awk a si lo I, baibal nih a kan chimh duhmi sullam tu khan kan zumh i, kan i nunpi ahcun Pathian sunparnak le a lian ngannak taktak kan hmuh khawh lai. Vawlei cung ah Bible lei Theology ah min thang ah ruahmi Karl Barth, Paul Tillich, Rudolf Bultmann, Reinhold Niebuhr, Karl Rahner, John MacQuarrie, le Hans Kung te hna zong nih baibal an hrilhfiahmi cu a phunphun in an i dang lengluang ko. Asinain kan philh lo awk a simi cu an chimh duhmi cu ai khat dih ko. An hrilh fiahmi tete tu kha ai dang cio. Khrihfabu tampi ( UPC,RCM, AG, Baptist, Mar Thomas, Orthodox …etc cio nih baibal kan pomning le cawnpiak ning cu ai dang cio ko nain kan i timhmi cu Pathian pennak cungah kan luh khawhnak kha a si cio ko. Theologian tampi nih an hrampi cu baibal kha a si I, baibal an fianter ning tu kha ai dang cio bia a si. Sweden ram i Baibal leiah mifim thiam taktak asimi pa Dr. Karl Barth (May 10, 1886 – December 10, 1968) hi kum zabu 20 chungah baibal lei thiambik titiang in mi tampi nih an timi pa a si pinah Philosopher taktak a si an timi pa a si. Voikhat cu baibal cawnpiaknak a tuah lio ah a sianghngakchia pa nih bia pakhat a halmi cu, “Dr. Barth, vawlei cungah na lungthin nih a tonmi vialte lakah hin zeidah “ a hman bik” a si tiah na ruah? tiah a rak hal. Dr.Barth cu a thutnak in a hung dir I, a sianghngakchia vialte nih cun mitthap lo bak in, zeitindah a chim lai ti kha hngahhlang ngaiin an zoh lioah a lehmi bia hna cu, “Vawlei cungah hin a hmanbik tiah ka ruahmi cu “Jesuh nih a ka dawh ka hngalh baibal ca chungah ai tial” timi hi a si ko ee, a ti hna. Hallelujah! Baibal hi vawlei tahnak in “Myth” a si ko bu zongah thlarau mit a dei cangmi nih cun Pathian nih minung a dawtnak tuanbia a sinak taktak kha an hngalh caah an nunnak pek tiangin an aupi. Baibal nih a kan chimmi thawngtha bia karhternak ding caah minung thiam sang Doctor pipi zong an nunnak a liam i, phaisa million tampi andih. Caan tampi dih in baibal sianginn kan kainak i a rian kan tuan pengnak cu a si. Cucaah baibal cu vawlei mit in tlinlonak, dannak, fianlonak le buainak tampi um hmahsehlaw, a biafang ah siloin zeidah a kan chimh duhmi a si timi tu in kan rel ahcun kan thlarau caah nunnak, kan thluak caah fimnak le kan taksa caah damnak le thazaang thabik a si ko. Hi ca a relm vialte Bawipa fiannak le hnangamnak tling in pe ko seh. Sangukcung Fambawl Serampore College/University Kolkata, India. Ph: 8013946604 Note:Ka min Sang Uk Cung hi Dr. Sang Cung Uk (TBC Pastor) he an kan palh lengmang le palhtilonak dingah Sangukcung Fambawl titu in kai tialnak a si.
Posted on: Sun, 24 Nov 2013 17:33:31 +0000
Trending Topics
Recently Viewed Topics
© 2015