Dercan, Tercan. Büyük Hayk’ın Yüksek Hayk Eyaleti’nde, Yeprat (Fırat) Nehri’nin yukarı kısmı ve aynı nehrin sol kolu olan Dercan Deresi vadisinde bulunan bölge. Kuzeyde Sıper, doğuda Karin, güneyde Mananaği, batıda ise Yegeğyats bölgelerine sınırdaştı. En tanınmış zirveleri Mariam, Pakhır, Khaç ve Khalkhal olmuştur. Dercan, eski zamanlardan bu yana verimli toprakları ve seçkin tahıl çeşitlerinin üretimiyle ünlüydü. Dercan bölgesi, Ermeni halkının beşiklerinden biridir. M.Ö. XV.-XIII. yüzyıllarında Hayasa etnik topluluğu, VI.-III yüzyılları arasında ise Yervanduni Ermeni krallığı bünyesinde bulunmuştur. Yunanlı tarihçi Strapon’a göre Dercan (Derksene), Karinites’le (Karin, Erzurum) birlikte, Büyük Hayk’a bağlanmıştır. Tarihçi Agatangelos’a göre I. Grigor Lusavoriç (aydınlatıcı), Dercan’da özgün bir piskoposluk merkezi kurmuştu. Ermenistan’ın ilk bölünmesinden (387) sonra Dercan, Bizans’a bağlanarak İç Hayk, 536 yılında gerçekleştirilen idari değişiklik sonunda ise Birinci Hayk bünyesine dâhil edilmiştir. 638 yılında Dercan, Bizanslılardan kurtarılmış, fakat VII. yüzyıl sonunda Araplar tarafından istila edilmiştir. IX. yüzyıl sonunda kurtarılan Dercan, Bagratuni Ermeni krallığı bünyesine dâhil edilmiştir. X. yüzyılın ikinci yarısında bölge tekrar Bizans tarafından ele geçirilmiştir. XVI. yüzyıl ortalarında yeni oluşturulan Erzrum (Erzurum) Vilayeti’ne (başlangıçta bir kaza, XVIII. yüzyılda sancak olarak) bağlanmıştır. XVI.-XVII. yüzyıl Osmanlı-İran savaşlarından büyük oranda etkilenmiş, 1555 ve 1639 Osmanlı-İran anlaşmalarıyla Osmanlı devleti bünyesinde kalmıştır. Buna rağmen tarihçi Hakob Karnetsi’nin anlatılarına göre bölge (Bagariç yerleşimi, Karagulak, Dsağkari, Vıjan ve Bun Köyleri ile Surb/Aziz Davit manastırı ünlüydü), XVII. yüzyılda hâla büyük oranda Ermenilerle meskûn olmuştur. XVI.-XIX. yüzyıllarında Dercan bölgesine Kürt ve Türk aşiretleri yerleşmiştir. Bölgenin güney kısmında, Dercan Nehri’nin sol vadisinde bulunan Lakdzor köy topluluğu, yarı-özerk Kürt beyliğine dönüşmüştür. 1829 Temmuzunda Rus birlikleri Dercan’ı kurtarmış, fakat bölge, Adrianapolis (Edirne) Barış Antlaşması (1829) sonucunda tekrar Osmanlıya terk edilmiştir. Amerikalı misyoner E.Smith’e göre Dercan’ın merkezi Mamakhatun’da (Mamahatun, Dercan’la örtüşmektedir) 1830 yılında 3 bin Ermeni ailesi mevcuttu. 1915 Mayısında katliamcı Türkler Dercan Ermenilerinin büyük bir kısmını katletmiş, çoğunu Yeprat’ta boğmuş, hayatta kalanları ise zorla Müslümanlaştırmışlardır. Katliamdan kurtulabilen 1000 kadar Dercanlı Romanya ve Bulgaristan’a, kısmen de Rusya ve Amerika’ya yerleşmiştir. 1916 yılında Rus orduları ikinci defa olarak Dercan’ı kurtarmış, fakat 1918 ocağında Osmanlılar bölgeyi tekrar ele geçirmişlerdir. Dercan bölgesi, günümüzdeTürkiye’nin Erzincan (Yerzınka) ve Erzrum illeri arasında bölünmüştür. Küçük Ermeni Ansiklopedisi, 2. Cilt, Yerevan, 1995.
Posted on: Sat, 21 Sep 2013 01:02:35 +0000
Trending Topics
Recently Viewed Topics
© 2015