تاریخ تمدن آسیای مرکزی ( محل تقاطع تمدنها. 250 – 750 م ) قسمت دوم: تخارستان و گندهارا زیر ادارۀ تورکهای غربی تاریخچه منطقه: تجارت و بالاترازهمه تجارت ابریشم نقش اساسی را درزندگی اقتصادی دولتهای آسیایی در سده های 6 و7 میلادی بازی نمود. حوادث سیاسی و نظامی برای هردو گروه، شهرنشین و صحراگرد، طور گسترده توسط مبارزه برای اداره راه ابریشم تعیین میگردید. در اواسط سده ششم یفتلی ها قسمتهای همه راه ابریشم را زیر اداره داشتند (ومنابع قابل ملاحظه از آن بدست میاوردند) که در سرتاسر آسیای میانه همراه با شاخه های آن از حوزه تاریم تا دریای ارال در غرب و تا باریگزا-بروچ Barygaza-Broach در جنوب ادامه داشت. در ان زمان رقیب نیرومندی در اسیای میانه، کنفدراسیون قبیلوی تورک ظاهر گردید. تورکها بار نخست در سال 545به استحکامات مرزی چین، برای داد وستد محصولات ابریشم رسیدند اما معامله صورت نگرفت. پس از پیروزی های نظامی در مقابل تی-لی T’ieh-le و جوان-جوانJuan-juan مقادیر زیاد ابریشم را از دولتهای چین بدست اوردند. از سال 569 به بعد دربار چوChou برای تورکها سالانه یکصد هزار عدل ابریشم میداد١. با ذخیره نمودن مقادیر زید مواد گرانبها توسط تورکها، تلاش انها برای انکشاف دادن تجارت ابریشم و برای نظارت بر راه ابریشم شدیدتر گردید. در نتیجه مفاد اقتصادی، و در اتحاد با ساسانی ها ( که از جهات مختلف دراین مفاد شریک بودند) تورکها پادشاهی یفتلی هارا سقوط دادند، اما تنها قلمرو سغدیانه را بدست اوردند. ساسانی ها چغانیان، سند، بست، رخج، زابلستان، تخارستان، تورستان وبالستان را به قسم خراجگذار و قلمرو های کوچک شاهی بدست آوردند٢. به اینگونه تورکها قسمتهای بزرگ راه ابریشم را بدست اوردند. با وجود پیروزی نظامی، تورکها و بازرگانان سغدی ذخیره های ابریشم را تنها به ساسانی ها میفروختند اگرچه معامله تجاری با تورکهارا رد کردند. در ابتدا تورکها برای برقرار نمودن معاملات بازرگانی با بیزانس کوشش نمودند تا مستقیما ذخیره ابریشم را به انها بفروشند. اما مسیر صحرایی ازسغدیانه به سوی دشتهای شمال و دریای کسپین ووالگا برای رسیدن به قلمرو بیزانس در سواحل جنوب شرقی دریای سیاه و ازانجا با کشتی به قسطنطنیه برای صحرا نوردان خیلیها مشکل ثابت شد. همچنان مسیر غیر مصوون بود زیرا باید از استحکامات مرزی ساسانیها درقفقاز، ساسانیها درشمال تا وادی قوبان را اداره میکردند، باید میگذشتند. لهذا تورکها به زودی به راه حل نظامی روی اوردند. در 569-570 تهاجم بزرگی را علیه ساسانیها براه انداختند و دراثر ان مناطق پادشاهی یفتلی هارا که شکل شهزاده نشین یا پادشاهی خراجگذار بودند بدست اوردند. (دراین مرحله ساسانیها از سبب جنگ با بیزانس ضعیف شده بودند.)اگرچه منابع برای ارایه جزییات جنگ تورکها با ساسانیها در سالهای 569-570 دردست نیست از جمله «تورکها و کابل» از شعر شاعر عرب الاشعه بین سالهای 575 و 580 روشن است که اردوی تورکها در سال 570 در منطقه کابل-گنداهارا مشغول عملیات نظامی بودند.٣ حوادث تاریخی بعدی نشان میدهد که جانشینان جدید پادشاهی ها و شاهزاده نشین های یفتلی که قبلا زیر اداره ایران بود، برتری تورکهارا پذیرفتند و خراجگذار خاقانی تورکهای غربی گردیدند. لذا قسمتهای جنوبی راه ابریشم برای تورکها و بازرگانان سغدی ابریشم باز بود تا محصولات خودرا تا بنادر ساحلی در غرب هند انتقال بدهند. گرفتن شهر باسفورس توسط اردوی تورکها در کریمیه دراین سالها اداره راه ابریشم منطقه صحرایی تا دریای سیاه را تضمین نمود. قلمرو یفتلی ها احتمالا دراینوقت زیر اداره نظامی دایمی نیامده بود. ازانجایی که اردوی تورکها از نیروهای قبیلوی نظامی تشکیل گردیده بود مستقر نمودن دایمی سربازان با انتقال گروه های قبیلوی همراه با مواشی، تدارکات برای پایه های اقتصادی ممکن نبود، در نتیجه شاهزاده نشین های یفتلی به صفت خراجگذار خاقانی تورکهای غربی دوام نمود، در حالی که دودمان خینگل کابل وگنداهارا را اداره مینمود. با وجد این ساسانی ها ادعای مالکیت بر قسمتهای شرقی ایران را پس نگرفتند و نه یفتلی ها رویای آزادی را رها نمودند. بر طبق پی-شیPei-shih هردو ساسانی ها و یفتلی ها علیه تاردو خاقان در سال 581 یا 582 شوریدند٤. چند سال بعد در 588-589 با جنگهای بعدی با یفتلی ها اردوی ساسانی زیر فرمان بهرام چوبین بلخ را گرفت و از دریای آمو گذشت. در جنگ با اردوی تورکها که برای کمک به یفتلی ها میامد بهرام چوبین خاقان تورک چولوCh’u-lo یا چو،اور(Cˇor) را کشت و غنایم زیادی بدست اورد.٥ مو فقیت نظامی بهرام چوبین دوام زیاد نداشت زیرا مدتی بعد او علیه امپراتور ساسانی هرمز (579-580) سر به شورش زد. از سوی دیگر ویستهم Vistahm که پس از شورش بهرام چوبین از سوی خسرو دوم (590-628) والی خراسان تعیین گردیده بود حکمرانان یفتلی شاوگ Shaug و پریوک Pariowk را وادار به اطاعت نمود. بعد تر در 595 یا 596 ویستهم توسط شاوگ پس از یک توطیه به قتل رسید. سالهای پر منازعه 591 تا 596 خاقانی تورکهای غربی برای تغییر سیستم خراجگذاری قلمرو یفتلی ها در شرق ایران، تسلیمی مناطق پادشاهی سابقه یفتلی ها را زیر اداره مستقیم تورکها وادار ساخت. تحقق این برنامه در اثر جنگهای ذات البینی تورکهای شمالی و غربی به تاخیر افتید. به قدرت رسیدن جگ خاقان یا شی کو یو Jig (Shih-kuei) در 611 وضعیت داخلی خاقانی تورکهای داخلی را ثبات بخشید. هنگامی که در سالهای 616-617 جنگ بین ساسانی ها و یفتلی ها اغاز گردید،خاقان نیروهای خودرا به کمک یفتلی ها فرستاد و پیروزی بزرگی را تا ری و اصفهان درمقابل ساسانی ها بدست اورد. ٦ دو اثر مورد توجه در باره تهاجم تورکها به ایران دراین اواخر بدست امده است. مهر های ساسانی مربوط مجموعه فروغی، شامل نمونه های کم نظیربا نوشته های فارسی میانه و تورکی رونیک میباشد. نوشته های فارسی چنین است: عظمت، زگ خاقان، در حالی که متن تورکی چنین است:همراهان، خانه و مسکن را حفاظت کنید، برای خود نام نیک کسب نمایید! این آشکارا مهر جگ خاقان است که برای مناطق فتح گردیده ساخته شده است. نوشته فارسی میانه احتمالا توسط سغدی ها اماده شده است زیرا املا خاقان بازتاب دهنده نوشتار سغدی است. متن تورکی به شکل موجز برای خاقان سلوک شاهانه را میدهد. مدارک باستانی دیگر نشاندهنده تهاجم تورکها به ایران مدالی است که نیمرخ جگ خاقان رابا نوشته شکوه، ترقی زگ شاه شاهان٧ را نشان میدهد که احتمالا به یاد بود پیروزی او ضرب زده شده است. ازاین اسناد تارخی هویداست که تورکهای غربی تمایل به ضمیمه نمود شرق به قلمرو خود داشتند. با وجود پیروزی های نظامی به تطبیق ان دست نیافتند. به دلایل ناشناخته اردوی تورکها از سوی جگ خاقان فراخوانده شد. درنتیجه فرمانده پارسی ارمنی نژاد سمبات بگراتونی Smbat Bagratuni یفتلی هارا دوباره شکست داد و پادشاه انهارا در جنگ واحد کشت. ضمیمه نمودن کامل تخارستان و گنداهارا به امپراتوری تورکهای غربی چند سال بعد در 625 صورت گرفت هنگامی که ساسانی ها در جنگ با امپراتوری بیزانس مصروف بودند که بالاخره به تضعیف انها انجامید.٨ اردوی تونگ یبغو خاقان از تورکهای غربی تا دریای اندوس پیشروی نمود، شهر های عمده را گرفت و به جای دودمان یفتلی حکمرانان تورک را تعیین نمود. این پیروزی در مدال یاد بود، احتمالا ضرب زده شده توسط تاردو شاذ حکمران جدید تورک تخارستان به افتخار تونگ یبغو خاقان، چنین بازتاب یافته است : شان و شوکت فزونی یافت، جب ( یبغو) پادشاه پادشاهان.٩ سرزمینهای که در سال 625 به قلمرو امپراتوری تورکهای غربی ضمیمه گردید ختل و گنداهارا بود که پس از فروپاشی دولت یفتلی ها پادشاهی های مستقل بودند. پادشاهان یفتلی با لقب خینگل از کاپیسا-گنداهارا، ضرب سکه پادشاهان یفتلی تخارستان را ادامه دادند. نامهای پادشاهان خینگیلا دوم Khingila II ، پوروا دیتا Purvaditya، تریلوکا Triloka، نرانا اول I Narana و نریندرا دوم Narendra II از روی سکه ها تایید گردیده است. سکه ها همه نوشته براهمی داشته همه پادشاهان ( به استثنای خینگیلا) نامهای هندی دارند. این نمونه آشکار هندی شدن تدریجی دودمان سلطنتی یفتلی هاست که با نوشته های هندی سکه ضرب زده اند: بایسارا پیروز باد فرمانروای ختل! (jayatu Bays¯ara Khotalaka ) ، بایسارا پیروز باد! (jayatu Bays¯ara )اعلیحضرت واسیارا!(sri Vasy¯ara ). ١٠ آخرین پادشاه یفتلی کاپیسا-گنداهارا، نریندرا دوم سکه های مزین با تاج و راس گاو نرعظیم میباشد. ازانجایی که راس گاو در سکه های یبغوی تورکستان نیز دیده میشود این سمبول به خوبی نمایانگر سلطه تورکها میباشد. موجودیت راس گاو در سکه های تورکهای غربی احتمالا به لقب بوقه (گاونر) که توسط تاردو خان انتخاب گردیده بود ارتباط میگیرد که فرمانروای یگانه تمام امپراتوری تورک درسال 599 گردید. ١١ منابع: 1 Ecsedy, 1968, pp. 131–80. 2 Harmatta, 1969, p. 401 and note 71. 3 Harmatta, 1962, p. 133, note 5. 4 Chavannes, 1903, p. 50. 5 Marquart, 1901, p. 65; Markwart, 1938, pp. 138 et seq., 141 et seq., 153 et seq.; Czeglédy, 1958, p. 24. 6 Nöldeke, Tabari, 1973, pp. 435, 478 et seq. 7 It was published by Göbl, 1987, pp. 276 et seq., Pl. 39, Fig. 2, who could not, however, read the name of the king and erroneously dated the medal (anonymous in his opinion) from Islamic times. 8 For the connection of this war with the struggle for the Silk Route and the events in Central Asia, see Harmatta, 1974, pp. 95–106. 9 Harmatta, 1982, pp. 167–80. 10 Humbach, 1966, pp. 31, 58. 11 Chavannes, 1903, p. 51. ادامه دارد...
Posted on: Mon, 18 Nov 2013 03:30:41 +0000
Trending Topics
Recently Viewed Topics
© 2015