REŞİT RAHMETİ ARAT (1900-1964) Türk Dili Ve Lehçeleri Bilgini. (Ercan Özçelik) Kazanın kuzeybatısında Eski Ücümde doğdu. Babası müderris Abdürreşid İsmetullah, annesi Mahbederdir. İlk tahsilini Eski Ücümde yaptı (1906-1910). Rüşdiyeyi Kızılyarda (Petropavlovsk) bitirdi (1913). Daha sonra özel olarak Rusça öğrendi. Rusyada ihtilâl olunca komünistler tarafından zorla lise son sınıftan alınarak askeri okulda eğitildi, ardından da cepheye gönderildi. 1919da yaralı olarak Mançuryanın Harbin şehrine nakledildi. Orada Kazan Türkleri Derneğinde birçok sosyal faaliyetlerde bulundu ve çeşitli dergilerin yayımına katıldı. Bu arada liseyi bitirdi (1921). 1922de Berline gitti, orada Felsefe Fakültesine kaydoldu. Prof. Willy Bangın Türkoloji derslerine devam etti. Berlindeki Türk talebe derneklerinde faal görevler aldı. Kazanlı Ayaz İshâkinin idaresinde çıkan Yana Millî Yal adlı dergide birçok yazılar yazdı. 1927de doktorasını tamamlayarak Şark Dilleri Okulunda Kuzey Türkçesi lektörü oldu. Aynı yıl Dr. Râbia ile evlendi. 1928de Berlin İlimler Akademisine ilmî yardımcı olarak girdi. 1931de Berlin Üniversitesi Doğu Dilleri Okulunda doçent oldu. Türkiyedeki üniversite reformu üzerine 1933te Maarif Vekâleti tarafından Türkiyeye davet edildi ve İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesinde Türk Dili ve Edebiyatı Bölümüne profesör oldu. 1942 de Türk Tarih Kurumuna üye seçildi. 1940-1950 yılları arasında Türkiyat Enstitüsü müdürlüğü yaptı. Londrada School of Oriental and African Studiesde 1949-1951 yıllarında misafir profesör olarak ders verdi. 26 Nisan 1958de ordinaryüs profesör oldu. 29 Kasım 1964te İstanbulda öldü. --ÇALIŞMALARI VE BULGULARI-- Türkçenin hem tarihî lehçelerini hem de bugünkü şivelerini en iyi bilen Türkolog olan Reşit Rahmeti Arat, Türkiyede mukayeseli Türkoloji araştırmalarının kurulup yerleşmesinde de öncülük etmiştir. Türk ilim hayatında önemli bir yeri olan İslâm Ansiklopedisinin tercüme ve telif yoluyla neşredilmesine büyük emek sarf etmiş, ömrünün son yıllarında ise yakın arkadaşlarıyla birlikte Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsünü kurmuş ve kitaplarını bu enstitüye bağışlamıştır. -ESERLERİ- Reşit Rahmeti Aratın çoğu gençlik yıllarına ait yayımlanmış 220den fazla makale ve eseri vardır. Türkçenin tarihî gramerine ışık tutacak nitelikteki metin neşirleri ve bunlar arasında özellikle Eski Uygur Türkçesine ait metinler çalışmalarının ağırlık noktasını teşkil eder. Çalışmalarını şu şekilde tasnif etmek mümkündür: Avrupa ve Türkiye kütüphanelerinde bulunan Uygur harfleriyle yazılmış metinlerin çözüm ve yayımları; Türk yazı dilinin tarihî inkişafına dair makale, bildiri ve kitaplar; İslâm Ansiklopedisindeki yazıları ve yöneticiliği. R.R.Aratın çalışmaları arasında doktora tezi olarak hazırladığı Die Hilfsverben und Verbaladverbien im Altaischen (Ungarlsche Jahrbücher, VIII-1-4, Berlin 1928), Berlin Üniversitesinde Türk diline dair Yakup Şinkeviçin Rabguzis Syntax adlı doktora tezinden sonra yapılan en önemli çalışmadır ve ilmî bakımdan Türk dili araştırmaları için temel çalışmaların gerektirdiği yüksek seviyede bir eserdir. İstanbul kütüphanelerinden bulup çıkardığı Uygurca yazılmış bazı yazılar üzerindeki yayımları, Anadolu Türklerinin Uygur yazısını bildiklerini ve kullandıklarını, bu yazı sisteminin alfabesinin bazı kütüphanelerde bulunduğunu ortaya koymuştur. Uygur Alfabesi [Muallim Cevdet, Hayatı, Eserleri ve Kütüphanesi, İstanbul 1937, s. 20-26) ve Fâtih Sultan Mehmedin Yarlığı (TM, VI |1939|, 285-322 + 20) bu bakımdan dikkati çeken yazılarıdır. Uygurlarda Istılahlara Dair (TM, VII-VIII 119421, s. 56-81) adlı makalesinde ise Uygurların tarım yapma usulünü işleyip ortaya koymuştur. Uygurca üzerindeki çalışmalarının sonuncusu Eski Türk Şiiridir (Ankara 1965, 1986). Türk şiiri üzerindeki çalışmaların en önemlilerinden biri olan bu eser Mani Muhitinde Yazılan Eserler, Burkan Muhitinde Yazılan Eserler, İslâm Muhitinde Yazılan Eserler ve Nazım İle İlgili Parçalar başlığını taşıyan dört bölümden meydana gelmektedir. Kutadgu Bilig o güne kadar W. Radloff ve H. Vambery tarafından ele alınmış olmakla birlikte üzerinde yeterli çalışmalar yapılmamıştı. Reşit Rahmeti Arat eser üzerindeki çalışmalarını iki cilt halinde (1, Metin, İstanbul 1947, 1979; II, Tercüme, Ankara 1959, 1974, 1985) neşretmiş, eserin yazıldığı devre nüfuz etmeye çalışarak yeni fikirler ortaya koymuştur. Ayrıca bıraktığı evrak arasında bulunan Kutadgu Biligin sözlük kısmına dair A ve B harflerini içine alan işlenmiş malzemenin diğer kısmını öğrencileri Kemal Eraslan, Osman F. Sertkaya ve Nuri Yüce tamamlayarak neşretmişlerdir (Kutadgu Bilig, III, İndeks, İstanbul 1979). Kutadgu Biligden sonra Atebetül-hakâyıkı da yayıma hazırlamıştır (İstanbul 1951). R. R. Arat, çeşitli kongrelere sunduğu tebliğlerle devamlı olarak Türk dili araştırmalarının temelini nelerin kurabileceği fikri üzerinde durmuştur. Uygur Devri Türkçesi (ikinci Türk Dil Kurultayı. 1934), Türk Dilinin İnkişafı (III.Tarih Kongresi Tebliğleri, Ankara 1948, s. 598-611), Anadoluda Yazı Dilinin Tarihî İnkişafına Dair (V. Türk Tarih Kongresi Tebliğleri, Ankara 1956, s, 225-232) başlıklı tebliğleri bu sahadaki büyük bir boşluğu doldurmuştur. Tarih konusundaki en dikkate değer çalışması ise Vekayi Baburun Hâtıratıdır ll-ll, Ankara 1943-1946), Eserin en önemli kısmı, sonuna eklenen 100 sayfaya yakın notlardır. Arat, öğretim alanında W. Bangın usulünü takip ederek Uygurca, bunun devamı olan Tarançı ağzı -yani Doğu Türkçesini eski dile en yakın bağla bağlayan ağız- ve Kıpçak grubundan da Kazakça dersleri vermiştir. Türkolojinin metodik bilgilerini mukayeseli olarak Türkiye üniversitelerine getiren Aratın yaptırdığı tezler de büyük bir yekûn tutmaktadır. Yayımlanmış diğer eserleri şunlardır: Die Leğende von Oghuz Oagan (Berlin 1932) W. Bang ile birlikte yayımladığı bu eseri Arat Türkiye Türkçesine çevirip ikinci defa yayımlamıştır [Oğuz Kağan Destanı, İstanbul 1936, 1988). Türkische Turfan-Texte VI Das Buddhistische Sutra Sakiz Yükmak (W Bang ve A. von Gabain ile, Berlin 1934); Türkische Turfan-Texte VII (Berlin 1936); Türk Şivelerinin Tasnifi [TM, X |1953|, s 59-138); Eski Türk Hukuk Vesikaları (TKA, l/l 119641, s. 5-53); Makaleler (I, nşr. O. F. Sertkaya, Ankara 1987); Doğu Türkçesi Metinleri (nşr. O. F Sertkaya, Ankara 1987). Aratın eser ve makalelerinin tam bir listesi Saadet Çağatay tarafından hazırlanmıştır (bk. TTK Belleten, XXIX/ 113, s. 188-193). turkcuturanci
Posted on: Sat, 02 Nov 2013 16:54:08 +0000
Trending Topics
Recently Viewed Topics
© 2015